कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२५.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १३४

चिकित्सा शिक्षा ऐन र अनशन

डा. ढुण्डिराज पौडेल

विगतमा उठाउँदै आएका सवाल उठाउँदै अनि तिनको सम्बोधन गराउन खातिर अनशन बाहेकका अन्य उपाय अपनाउन गरिएको आग्रहलाई इन्कार गर्दै चिकित्सा शिक्षामा सुधारका लागि जीवन उत्सर्गमा उद्यत सत्याग्रही डा. गोविन्द केसी ११ औंपटक अनशनमा बसेका छन्।

चिकित्सा शिक्षा ऐन र अनशन

चिकित्साशास्त्र अध्ययन संस्थानका पदाधिकारीहरू नियुक्तिका सवालमाथि उनले अनशन सुरु गरेकै दिनमात्रै सम्बोधन हुनु अचम्म लाग्छ। उनले प्रस्तुत गरेको नियुक्तिको सवाल समयमै सम्बोधन भएको भए सायद उनी अनशनमा बस्ने थिएनन् कि? राजनीतिक क्षेत्रमा हावी भएका विभिन्न विकृतिले मुलुकका धेरै क्षेत्रमा नकारात्मक प्रभाव परे पनि विश्वविद्यालय जस्तो प्राज्ञिक निकायबाट समयमै उचित र न्यायोचित निर्णय नगर्नु विडम्बनापूर्ण हो। डा. केसीको माग बमोजिम वरिष्ठहरूलाई नै नियुक्ति दिनुपर्ने थियो भने महिनौंसम्म किन त्रिविबाट यो नियुक्तिलाई अल्झाएर राखियो? विश्वविद्यालय जस्तो प्राज्ञिक संस्थाले कहिलेसम्म लाचार र विवश बन्दै नेताहरूको ताबेदारीमा लिप्त भइरहने?

डा. केसीको अनशन लम्बिन गई उनको स्वास्थ्य गम्भीर हुनजाँदा मात्रै सहमति या सम्झौताको पहल गर्ने विगतका प्रवृत्तिको पुनरावृत्ति हुनुहुँदैन। अनशन मात्रै तोडाउन विभिन्न नाटक रचिने अनि तिनको पटाक्षेप हुने क्रम रोकिनुपर्छ। उनको अनशनमा उठेका केही सवाल बुंँदागत रूपमा प्रस्तुत गर्नु सान्दर्भिक हुन्छ।

चिकित्सा आयोगको आवश्यक
चिकित्सा शिक्षालाई व्यवस्थित गर्न माथेमा आयोगद्वारा सुझाइएको चिकित्सा शिक्षा आयोगको व्यवस्था सहितको चिकित्सा शिक्षा ऐनको मस्यौदा अलपत्र अवस्थामा छ। वास्तवमा सरकार चिकित्सा शिक्षाको सवालमा जिम्मेवार भइदिएको भए चिकित्सा शिक्षा र सेवाको नियमन प्रभावकारी रूपमा कायम रहन सक्थ्यो। तर उक्त नियामक निकायलाई स्वतन्त्र र प्रभावकारी रूपमा कार्यसम्पादन गर्न दिइएन। स्वास्थ्य मन्त्रालयको मातहत नै रहेको मेडिकल काउन्सिललाई राजनीतिक हस्तक्षेप बिनाको स्वतन्त्र नियामक निकायको रूपमा स्थापित हुन दिइएन। स्वतन्त्र किसिमले काम गर्न नपाउनु, स्वास्थ्य मन्त्रालय स्वयंबाट यसको अधिकार क्षेत्रमा हस्तक्षेप हुनु, अख्तियार मात्रै होइन, मेडिकल कलेजको कोटा लगायतका विभिन्न सवालमा अदालतबाट समेत उदेकलाग्दा आदेश जारी हुनु, दबाब लगायतका लोभलालचका कारणले चिकित्सा शिक्षाको सवालमा मेडिकल काउन्सिलजस्तो नियामक निकाय प्रभावी नबनेकै हो। त्यति मात्रै होइन, काउन्सिलको गठन प्रक्रियामा चल्ने गरेका स्वार्थपूर्ण चलखेलका कारणले पनि काउन्सिल सक्षम बन्न नसकेको हो।

छिमेकी राष्ट्र भारतमा पनि निजी मेडिकल कलेजहरूको स्वीकृतिबारे चल्ने गरेका ठूलठूला आर्थिक लेनदेनमा मेडिकल काउन्सिलकै जिम्मेवार पदाधिकारीहरू रंगेहात समातिन पुगे। फलत: त्यहाँको मेडिकल काउन्सिल नै निलम्बित हुनपुगी प्राज्ञ सहितका वरिष्ठ ख्यातिप्राप्त चिकित्सकहरू सम्मिलित समिति गठन गर्नुपर्‍यो। भारतमा पनि एक–अर्कासँग अन्तरसम्बन्धित चिकित्सा शिक्षा र सेवालाई नियमन गर्ने सम्बन्धमा सुझाव दिन गठित नीति आयोगको सिफारिस अनुसार मौजुदा भारतीय मेडिकल काउन्सिललाई प्रतिस्थापन गर्न मेडिकल कमिसन अर्थात् आयोगको बिल प्रस्तावित भइसकेको छ। नेपालमा सरकारी वा सार्वजनिक मेडिकल कलेजको तुलनामा धेरै गुणा बढी निजी स्तरका मेडिकल कलेजहरू स्थापित भएका र राजनीतिक दल या तिनका नेताहरूको स्वार्थ तिनीहरूसंँग गांँसिएकाले पनि झनै अधिकार सम्पन्न स्वतन्त्र संवैधानिक चिकित्सा शिक्षाको नियमन गर्ने निकायको आवश्यकता छ। यो नै मुलुकको आवश्यकता हो। यसो हुनसके डा. गोविन्द केसीले चिकित्सा शिक्षामा सुधारका लागि पटक–पटक अनशन गर्नुपर्ने छैन र चिकित्सा सेवामा पनि सकारात्मक प्रभाव पर्न सक्छ। त्यति मात्रै होइन, मुलुक संघीयतामा प्रवेश गरिसकेपछि प्रत्येक प्रदेश छुट्टाछुट्टै मेडिकल काउन्सिल गठन गर्न स्वतन्त्र हुन सक्छन्। त्यसैले चिकित्सा सेवाजस्तो संवेदनशील विषयमा एकरूपता र स्तरीयता कायम गर्न अधिकार सम्पन्न संवैधानिक आयोग केन्द्रमा रहनुपर्छ। चीन लगायत धेरै मुलुकमा यस्तो व्यवस्था छ। नेपाल चिकित्सक संघमार्फत पनि त्यस्तो आयोगको माग भएको हो, जुन माग अहिले पनि सान्दर्भिक छ।

अस्थिर सरकारमा पटक–पटक फेरिइरहने शिक्षामन्त्रीको अध्यक्षतामा गठन हुने चिकित्सा शिक्षा आयोगबाट ध्येय प्राप्ति हुन सक्दैन। मन्त्रीहरू मात्रै होइन, के स्वयं प्रधानमन्त्रीले नै आआफ्ना मान्छेका मेडिकल कलेजका लागि मरिहत्ते गरेका होइनन्? निजी मेडिकल कलेजहरूसंँग तिनको स्वार्थ गांँसिँदा उदेकलाग्दा घटनाहरू भएका होइनन् र? सम्बन्धित क्षेत्रमा सरकारी मेडिकल कलेज स्थापना कार्य बढाउन स्वयं डा. केसीले नै दबाब दिनुपरेको होइन र? शिक्षामन्त्री मात्रै होइन, स्वयं प्रधानमन्त्रीकै अध्यक्षतामा गठित हुने चिकित्सा शिक्षा आयोग पनि प्रभावी नहुन सक्छ। त्यसैले चिकित्सा शिक्षा विधेयकभित्र समेटिएको चिकित्सा शिक्षा आयोगभन्दा संवैधानिक चिकित्सा आयोग नै बढी औचित्यपूर्ण छ।

 तर यदि संवैधानिक चिकित्सा आयोगको सम्भावना छैन भने प्रस्तावित चिकित्सा शिक्षा ऐनलाई आआफ्नो स्वार्थ अनुकूल होइन, दीर्घकालीन रूपमा नै चिकित्सा शिक्षा र सेवाको नियमन गर्न कारगर हुने किसिमले संशोधन गर्न आवश्यक छ। जनताका लागि जनताबाटै निर्वाचित प्रतिनिधिहरूले यसलाई गम्भीर रूपमा लिनुपर्छ।

सिट संख्या र शुल्कबारे
जहाँसम्म शुल्क निर्धारण र एमबीबीएस विद्यार्थीहरूको संख्याको सवाल छ, यी दुबै कुरा गौण हुन्। एमबीबीएसका विद्यार्थीहरूको संख्या ती मेडिकल कलेजको भौतिक पूर्वाधार, शिक्षक, सैयाको उपलब्धता, बिरामीको चाप, क्लिनिकल प्राक्टिस आदिमा निहित हुन्छ। कुनै मेडिकल कलेजमा ५० सैयाको पूर्वाधार पनि नहुन सक्छ, कुनैले १५० का लागि पनि पूर्वाधार तयार गरेका पनि हुन सक्छन्। तर निजी मेडिकल कलेजका सञ्चालकहरूले आत्मसात गर्नुपर्ने कुरा के हो भने अब विगतकै जस्ता उदेकलाग्दा प्रवृत्तिको पुनरावृत्ति गर्न नखोजी दीर्घकालीन उपाय अवलम्बन गर्नेतर्फ ध्यान दिनुमा नै हितकर हुन्छ। संख्यात्मक रूपमा मात्रै वृद्धि गर्नुभन्दा गुणात्मक अभिवृद्धि नगर्दाको परिणाम लाइसेन्स परीक्षाको नतिजा सबैसामु छर्लङ्ग छैन र?

चिकित्सा शिक्षा ऐनमा नै शुल्क तोक्नुभन्दा यसका लागि छुट्टै स्वतन्त्र स्थायी प्रकृतिको शुल्क निर्धारण समिति रहनु उपयुक्त हुन्छ। जसमा चिकित्सा र लेखाक्षेत्र सहितका विज्ञहरू सम्मिलित होउन्। गतसाल मन्त्रिपरिषदले घटाइदिएको विद्यार्थी संख्यालाई आधार बनाएर निजी मेडिकल कलेजहरूले असुलेको शुल्कको परिमाण बढी थियो। जब तत्कालै सार्वजनिक मेडिकल कलेजहरू स्थापना हुने स्थिति छैन भने संख्या र शुल्कमा उदारता प्रकट गर्दै छात्रवृत्तिको कोटामा वृद्धि गर्न सकिन्छ कि?

दोहोरो उत्तरदायित्वको अन्त्य
सबैभन्दा अमिल्दो र जटिल विषय भनेको एक–अर्कासँग अन्तरसम्बन्धित चिकित्सा शिक्षा र सेवा अलग–अलग मन्त्रालय अन्तर्गत रहनु हो। वास्तवमा चिकित्सा शिक्षालाई स्वास्थ्य मन्त्रालय अन्तर्गत राखिनुपथ्र्यो। चिकित्सा शिक्षाको विश्वब्यापी मान्यता नै यही हो। बरु स्वास्थ्य मन्त्रालयमा चिकित्सा शिक्षा हेर्ने छुट्टै विशिष्ट श्रेणीको पदाधिकारी तोकिनु उपयुक्त हुन्छ। जसले समग्र चिकित्सा शिक्षाको संयोजन गर्न सकुन्।

लगानीकर्तालाई सहजीकरण 
मेडिकल काउन्सिल, विश्वविद्यालय, सरकार, आयोग लगायतका नियामक निकायहरूले सेवा र व्यवसाय दुबै उद्देश्य बोकेका लगानीकर्ताहरूलाई सहजीकरण गरिदिनुपर्छ। उनीहरूलाई टेढोमेढो बक्ररेखा होइन, सिधा मार्ग अवलम्बन गर्ने वातावरण तयार गरिदिनुपर्छ, ताकि उनीहरू गलत उपाय अपनाउन बाध्य नहुन्। जब राज्यले चिकित्सा शिक्षालाई राष्ट्रियकरण गर्न सक्दैन या चाहँदैन भने लगानीकर्ताहरूका जायज मागहरूको सुनुवाइ गर्नुको विकल्प छैन। त्यसैले चिकित्सा शिक्षा सुधारको हेतु माथेमा आयोगले सुझाएको प्रतिवेदनलाई मध्यनजर गर्दै व्यापक छलफलबाट व्यक्तिगत स्वार्थ र पूर्वाग्रहभन्दा माथि उठेर राजनीतिक दलका नेता, सांसदहरू र सरकारले पटक–पटक अनशन गर्नुपर्ने स्थितिको अन्त्यका लागि पहल गर्नुपर्ने आवश्यकता छ। यसलाई सम्बद्ध पक्षले गम्भीरतापूर्वक लिन विलम्ब नगरोस् ।

प्रकाशित : श्रावण १४, २०७४ ०८:१५
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?