हार्दिकताको प्रभाव

त्यस्तैगरी स्वास्थ्यसेवाग्राहीले स्वास्थ्यकर्मीहरूप्रति अभद्र व्यवहार गरेको, अनादरको साथै अविश्वास गरेको कुरा सुन्दै र भोग्दै आएका छौं ।

स्वास्थ्यसेवा एकदम संवेदनशील क्षेत्र हो । स्वास्थ्य मानिसको भौतिक स्वास्थ्य र मानसिक अवस्थामात्रै हैन, यो अरू धेरै कुरा जस्तै– आर्थिक अवस्था, पारिवारिक सम्बन्ध, रोजगारी, सामाजिक र अन्य कुरासँग प्रत्यक्ष जोडिएको हुन्छ । स्वास्थ्यसेवा बालक, युवा, वृद्ध लगायत सबैले त्यत्तिकै रूपमा उपयोग गरेका हुन्छन् । स्वास्थ्य सबै नागरिकको नैसर्गिक अधिकार हो । हामी सबै स्वास्थ्यसेवा प्रयोगकर्ता भएको नाताले स्वास्थ्यसेवामा स्वास्थ्यकर्मीले सेवा उपभोगकर्तालाई कस्तो व्यवहार गर्छन्, निकै अर्थपूर्ण हुन्छ ।

स्वास्थ्यसेवा उपलब्ध गराउँदा स्वास्थ्यकर्मी र सेवा उपभोगकर्ताको बीचमा अलिखित सम्झौता र सम्बन्ध हुन्छ । जस अनुसार स्वास्थ्यकर्मीले आफ्नो योग्यता र दक्षताको भरमग्दुर प्रयोग गरी सकेसम्म स्तरीय सेवा उपलब्ध गराउनु र स्वास्थ्यसेवा उपभोगकर्ताले स्वास्थ्यकर्मीलाई विश्वास गरी आपसी समझदारीको वातावरण खडा गराउनुपर्ने हुन्छ । यो सम्झौता हरेक सेवामा उत्तिकै रूपमा लागू हुन्छ । तर यो सम्बन्धको परीक्षण भने स्वास्थ्यसेवा उपभोगकर्ता वा स्वास्थ्यकर्मीमध्ये कुनै एक वा दुवै पक्षलाई कुनै अप्ठ्यारो पर्दा हुन्छ । यो पनि धेरैजसो कसको व्यवहार कति नम्र र को कति हार्दिक छ भन्ने कुरामा समेत परीक्षण हुन्छ ।

स्वास्थ्यसेवा उपभोगकर्ताले स्वास्थ्यसेवा प्रदान गर्ने स्वास्थ्यकर्मीको बारेमा जानकारी पाउनु उसको अधिकार हो । त्यसैले यो कुराको सुरुवात स्वास्थ्यसेवा उपभोगकर्तालाई स्वास्थ्यकर्मीले भेट्ने बित्तिकै आफ्नो नाम र पदको परिचय दिएर सुरु गर्नु उपयुक्त हुन्छ । हरेक स्वास्थ्यसेवा उपभोगकर्ताको नाम र विवरण मेडिकल वा नर्सिङ कागजमा उल्लेख गरिएको हुन्छ । त्यसैले स्वास्थ्यसेवा उपभोगकर्ताको परिचय स्वास्थ्यकर्मीले पहिले नै पाएको हुन्छ । तर हरेक स्वास्थ्यसेवा उपभोगकर्ताले आफूले भेट्ने स्वास्थ्यकर्मीको परिचय पाएको नहुन सक्छ । आफ्नो परिचय दिने पालो, संवादको सुरुवात गर्ने पालो र हार्दिक वातावरण बनाउने कुराको सुरुवात स्वास्थ्यकर्मीले नै गर्नुपर्छ ।

नम्र व्यवहारको अपेक्षा कसले पो गर्दैन र ? सेवाग्राहीले हरेक सेवा कार्यालयमा नम्र व्यवहार र हार्दिकताको अपेक्षा राख्नु स्वाभाविक हो । स्वास्थ्यसेवा उपयोग गर्ने मानिस कुनै न कुनै शारीरिक वा मानसिक रोग वा पीडाबाट गुज्रेका हुन्छन् । त्यसैले उनीहरूप्रति स्वास्थ्यकर्मीमात्रै हैन, परिवारका सदस्य, आफन्त र अरू सबैले नम्र व्यवहार गर्नुपर्छ ।

भनिन्छ, नम्र र भद्र व्यवहारले कतिपय मानसिक र शारीरिक पीडाबाट मुक्ति दिन्छ । साथै एकआपसमा विश्वास र सद्भावको वातावरण सिर्जना गर्छ । त्यसैले स्वास्थ्यसेवाका सेवाग्राही र स्वास्थ्यकर्मीहरूले दुवै पक्षको हितका लागि मिठो बोल्ने, नम्र हुने र हार्दिकता देखाउनु जरुरी छ ।

नम्र व्यवहार र हार्दिकताको अपेक्षा कदापि एकातर्फी हुनसक्दैन । स्वास्थ्यसेवाका सेवाग्राहीले आफूलाई सेवा दिने स्वास्थ्यकर्मी वा स्वास्थ्य संस्थाका कर्मचारीहरूलाई सम्मान, आदर र विश्वास गर्नु उत्तिकै जरुरत हुन्छ ।

स्वास्थ्यकर्मीले गर्ने कुनै कार्य आफैमा महान कार्य हो । यो जति ठूलो समाजसेवा र मानवसेवा अरू हुनसक्दैन । यो अवसर सबैजसो स्वास्थ्यकर्मीलाई मिल्नु स्वयं उनीहरूका लागि गर्वको कुरा हो । यस्तो महान कार्य गर्ने स्वास्थ्यकर्मीले नमिठो बोलेको, अरू कसैलाई होच्याएर बोलेको वा कसैसँग अभद्र व्यवहार गरेको त्यसै पनि सुहाउने काम हैन । त्यस्तै दिनरात नभनी हरेक समय र हरेक स्वास्थ्यसेवाग्राहीको दु:ख र पीडामा मल्हम लगाउने र मानवसेवामा समर्पित त्यस्ता स्वास्थ्यकर्मीप्रति नमिठो बोल्ने, दुव्र्यवहार गर्ने, अनावश्यक रूपमा शंका एवं उपशंका गर्नु र आक्रोश पोख्नु कदापि नैतिक र व्यावसायिक रूपमा उचित हैन ।

हरेक सेवाको प्रभावकारिता र दक्षता नाप्ने आफ्नै सूचकांक हुन्छन् । सेवा उपलब्ध हुने काममा प्रभावकारिताको कुरा गर्ने हो भने सेवाग्राही कति खुसी भए, सेवाग्राहीले कस्तो सेवा पाए, सेवाग्राहीको समस्या के कसरी समाधान भए आदि कुरा नै मुख्य रूपमा हेर्नुपर्ने हुन्छ । त्यसरी नै स्वास्थ्यसेवाको प्रभावकारिताको कुरा गर्दा सेवाग्राहीहरूको रोगको परीक्षण, पहिचान र उपचारको विभिन्न पक्षका साथसाथै उनीहरूको सन्तुष्टिको मात्रा हेर्नुपर्ने हुन्छ ।

स्वास्थ्यसेवामा सेवाग्राहीले स्वास्थ्यकर्मीको बोलीचाली, व्यवहार र नम्रताको मापन गर्छन् । स्वास्थ्यकर्मीको सम्बन्धित विषयको दक्षताका साथसाथै उनीहरूको बोलीचाली, व्यवहार र नम्रताको मापनको आधारमा सेवाग्राहीले कुन स्वास्थ्यकार्मी कति राम्रो वा नराम्रो भन्ने मूल्यांकन गर्छन् । त्यसैले हरेक स्वास्थ्यकर्मीले आफ्नो विषयमा दक्षता हासिल गरेर मात्रै हुँदैन । उनीहरूले कसरी सञ्चारको प्रयोग गर्ने, जनसम्पर्क कसरी गर्ने, विवादको बेला कसरी प्रस्तुत हुने वा विवाद समाधान गर्ने, कसरी सेवाग्राहीलाई खुसी पार्ने आदिजस्ता ज्ञान हुनु जरुरी हुन्छ ।

हँसिलो हुनु, सकारात्मक सोच्नु र अरूको प्रशंसा गर्नु एउटा कला हो, जुन स्वास्थ्यकर्मी र सेवाग्राहीमात्रै हैन, सबैका लागि नितान्त जरुरी हुन्छ । हाँस्नु र हँसाउनु यस्तो कुरा हो, जुन सित्तैमा पाइन्छ र जुनसुकै बेला प्रयोग गर्न सकिन्छ । सेवा दिने बेला जति यसको प्रयोग गर्न आवश्यक हुन्छ, त्यत्तिकै सेवाग्राही र उनीहरूको परिवारको पीडामा संवेदनशील हुनुपर्ने हुन्छ । स्वास्थ्यकर्मीमा सेवाग्राहीको कुरा ध्यान दिएर सुन्ने, पीडामा सहानुभूति दिने र दु:ख परेको बेला वातावरण सम्हाल्न सक्ने कला, सीप, योग्यता र दक्षता हुनुपर्छ । जसले गर्दा सेवाग्राही र उनीहरूका आफन्त स्वास्थ्याकर्मीको भरोसा र विश्वास गर्न सक्छन् ।

स्वास्थ्य संस्थाहरूमा स्वास्थ्यकर्मी र सेवाग्राहीहरूको बीचमा हुने धेरैजसो विवाद बोलीवचन, सञ्चार र सानोतिनो असमझदारीको कारणले नै हुन्छन् । त्यस्ता विवाद र असमझदारी हटाउन स्वास्थ्यकर्मीले आफ्ना र स्वास्थ्यसेवाको समस्या जस्तै– ढिलासुस्ती, चिकित्सकीय जटिलता, स्रोत र साधन आदि इमानदार र पारदर्शी रूपमा सेवाग्राहीलाई भन्नुपर्छ । साथसाथै स्वास्थ्य संस्था र स्वास्थ्यकर्मीले त्यस्ता समस्याबाट पाठ सिक्ने र भविष्यमा त्यस्ता कुरा नदोहोर्‍याउने प्रतिबद्धता गर्नुपर्छ । यसो भएमा मात्रै दुवै पक्षबीच समझदारी र विश्वास बढ्छ ।

मानवजाति आफैमा भावनात्मक हुन्छ । हामी बिरामी पर्दामात्रै हैन, अरू बेला पनि अरूले आफूलाई ख्याल राखेको, माया गरेको, आफूसँग मिठो बोलेको र राम्रो सम्बन्ध राखेको अपेक्षा गर्छौं । त्यसैले हामी आफू अरूबाट जस्तो व्यवहार, सम्बन्ध र बोलीचालीको अपेक्षा राख्छौं, अरूप्रति पनि त्यस्तै व्यवहार गर्ने हो भने सबैको भलो हुन्छ । आफू भलो त जगतै भलो ।
कैनी क्विन एलिजाबेथ अस्पताल, लन्डनमा वरिष्ठ व्यवस्थापकका रूपमा कार्यरत छन् ।