शोकमा त संकोची बनौं

यस अघि विद्या अधिकारीसँग कुनै दृष्टिबाट परिचित नभएकी र कहिल्यै आवाजसम्म नसुनेकी मलाई उनले यस्तो विषम परिस्थितिमा यति छिटै यस्तो कविता लेखेर रेकर्ड गरी युट्युबमा समेत राख्न सक्छिन् भन्नेमा विश्वास लागेन । केही अंश सुनेर युट्युब बन्द गरिदिएँ । उक्त भिडियो आफूले बनाएर युट्युबमा नहालेको भनी विद्या अधिकारीसहित उनको परिवारका सदस्यले आपत्ति जनाएको तथ्य अहिले बाहिर आएको छ ।

मृत्यु शाश्वत सत्य हो भनेर जान्दाजान्दै यससँग साक्षात्कार हुँदा सम्बद्ध परिवारलाई परेको बज्रपातको मात्रा कसैले पनि अनुभूति गर्न सक्दैन । त्यसमा पनि कुनै बिमार नै नभई अल्पायुमै एक होनहार व्यक्ति एक्कासी दुर्घटनामा परेको समाचार सुन्दा ऊसँग आश्रित एवं अत्यन्तै निकट व्यक्तिलाई हुने पीडाको अनुमान गर्नु जस्तै मै हुँ भन्ने व्यक्तिको पनि सामर्थ्य बाहिरको कुरा हो । अझ आफूमाथि परेको बज्रपातको यस्तो अवस्थामा केही समय नेपाली महिला बाहिरबाट हेर्दा सग्लो शरीरयुक्त देखिए पनि उनीहरू लगभग अचेत अवस्थामै हुन्छन्, केही बोल्न सक्ने अवस्थामै हुँदैनन् । यस्तो स्थितिमा सम्बद्ध व्यक्तिको पीडालाई भजाएर कस्तो प्रकारको आनन्द लिइरहेका छौँ हामी ? यस्तो संवेदनालाई ख्याल गर्दै कसैले भिडियो खोलेर सुने अनि सेयर गरेबापत कसैको खातामा निश्चित रकम जम्मा हुने व्यवस्थालाई ध्यानमा राखी यस्तो नकाम गर्छ भने योभन्दा निकृष्ट र निन्दनीय क्रियाकलाप यस धरतीमा अर्को हुन सक्तैन । कोही शोकमा परेका बेलासमेत भ्रमको खेती गर्न ध्यान दिइरहने केही व्यक्तिको खुराफाती मानसिकतालाई देख्दा हामी साँच्चै जिउँदा मानव हौँ त भनेर एकपटक आफैलाई प्रश्न गर्न मन लाग्छ । अर्कातिर राजनीतिका क्षेत्रमा त यसले विकरालै रूप लिएको देखिन्छ । राजनीति सम्बद्ध व्यक्तिको मृत्यु भएर अन्तिम संस्कारसमेत गर्न नपाउँदै उसको स्थानमा कसलाई विराजमान गराउने भन्ने खिचडी पाक्न सुरु भइसक्छ ।

विद्युतीय सञ्चारको अभूतपूर्व विकासले गर्दा अहिले हामीलाई हरेक घटना तत्कालै प्रत्यक्ष देख्न र सुन्न पाइने सुविधा प्राप्त छ । परिवार गुमाउनुको पीडाले लगभग चेतनाहीन अवस्थामा पुगेको मानिसका मुखमा माइक ठोसेर ‘तपाईंलाई कस्तो अनुभव भइरहेछ’ भनी गरिने प्रश्न पनि केही समययता हाम्रालागि नौला रहेनन् । पीडाले ग्रस्त सम्बन्धित व्यक्तिको त कुरै भएन, उक्त पीडासँग असम्बद्ध व्यक्तिलाई पनि यस खाले क्रियाकलाप अत्यन्त विडम्बनापूर्ण तथा भद्दा ठट्टाजस्तो लाग्छ । अनि यस्ता प्रश्न गर्ने सञ्चारकर्मी चेतन अवस्थामै छन् त भन्ने शङ्का उत्पन्न हुन्छ ।

सञ्चार जगतमा मात्र नभएर अहिले यस खाले असंवेदनशील क्रियाकलापले साहित्यका क्षेत्रमा पनि आक्रमण गरिसकेको स्थिति सबैले देखेभोगेकै हुनुपर्छ । अहिले कुनै साहित्यकारको मृत्यु हुँदा समवेदना पत्र छापेर फ्रेममा सजाई सेता लुगा लगाएका व्यक्तिलाई प्रदान गर्न लागिएको पोजवाला फोटो खिचेर सामाजिक सञ्जालमा राख्ने प्रचलन पनि व्यापक देखिन्छ । यसैगरी कतिपय शोकाकुल घरमा जाँदा समाजका अगुवा भनिनेहरूले फ्लेक्स ब्यानरमा समवेदना बनाएर लैजाने गरेका छन् । यस्ता फ्रेम र ब्यानरहरूले सम्बन्धित शोकाकुल परिवारलाई गौरवको अनुभूति गराउँछन् कि पीडा झन् बल्झाउँछन् भन्नेतर्फ कसैको ध्यान पुगेको पाइँदैन ।

अझ कुनै साहित्यकारको मृत्युपछि जीवनी लेखनका नाममा उनको साहित्यिक व्यक्तित्व, कृतित्व एवं नेपाली साहित्यमा उनले दिएको योगदानलाई ओझेलमा राखेर सम्बद्ध व्यक्तिको यौनजीवन, प्रणय प्रसङ्ग लगायतका नितान्त व्यक्तिगत सन्दर्भहरू थैथै पारेर आफू चर्चामा आउने होड पनि वर्तमानमा चलेको छ । तथाकथित यस्ता जीवनीहरूमा अरू त अरू सम्बन्धित साहित्यकारले कुन–कुन नाम प्रयोग गरेर साहित्यको सिर्जना गरेका थिए, उनको साहित्य यात्रा कहिलेदेखि प्रारम्भ भएको हो, उनले कुन–कुन विधाका के कस्ता कृति लेखेका थिए भन्नेजस्ता सामान्य जानकारीधरि नभएकाहरूले पनि जीवनी साहित्यमा आफूले ठूलो योगदान दिएको भ्रम छर्दै तथ्यहीन, अनर्गल एवं नितान्त वैयक्तिक कुरा उछालेको पाइन्छ । सबभन्दा हास्यास्पद कुरा त वर्तमानमा जीवितै रहेका दस लेखक मिलेर लेखेको र २०३२ सालमा प्रकाशित भएको कृतिलाई पनि चार जनाले मिलेर लेखेको भनी भ्रामक उल्लेख गरेको पाइन्छ । यसरी आफ्नै समकालीन यथार्थको समेत जानकारी नहुनेले नितान्त वैयक्तिक एवं अनर्गल कुराहरू लेखेर जीवनी लेखेको धाक दिनु पनि सम्पूर्ण नेपाली साहित्यकै लागि विडम्बना हो । यस खाले जीवनी लेखन सम्बन्धित साहित्यकारको परिचय आउने पुस्ताका लागि सुरक्षित राख्ने नभई जीवनी लेखेको भ्रम सम्बन्धित परिवारलाई दिएर उनीहरूबाट केही अपेक्षा गर्ने अभीष्टले प्रेरित भएको यथार्थसँग पनि नेपाली साहित्यका पाठक लगभग परिचित छन् ।

यस संसारका सबै भूगोल, धर्म, पेसा तथा वर्गका मानिसले मृत्युलाई अत्यन्त संवेदनशील ठानेर व्यवहार गरेको पाइन्छ । यस्तो संवेदनशील विषयमा केही बोलि–लेखिहाल्नुभन्दा पहिले यसले सम्बद्ध व्यक्तिको परिवारलाई कस्तो पीडा दिनसक्छ भन्नेबारे सचेत हुन ढिलो भइसकेको हो कि ?