कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२३.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १९३

छौंडा सूत्रको प्रयोग

किशोर नेपाल

देशमा राजनीतिबारे सोच्ने मानिसको कुनै कमी छैन । राजनीतिले अब ‘कर्पोरेट’ धन्दाको रूप लिइसकेको छ । जसरी धन्दामा लक्ष्मी र उनको वाहन उल्लु (लाटोकोसेरो) को विशद सामाजिक चर्चा हुने गर्छ, त्यसरी नै राजनीतिमा छौंडा सूत्रको राजनीतिक चर्चा हुनथालेको छ । जस्तो कि प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीका प्रमुख सल्लाहकार विष्णु रिमालले तीन दिनअघि कवितात्मक ट्विटमार्फत छौंडा खेलाए ।

छौंडा सूत्रको प्रयोग

उनको यो ट्विटले निकै ठूलो तरंग ल्यायो । ट्विटमा छौंडाको उल्लेख बाहेक अरु त्यस्तो कुनै कुरा थिएन, जसलाई समात्दा यतिविघ्न तरंग निस्कियोस् । सामान्य मानिसले यस्ता कुराको भानसम्म पाएको हुँदैन । तर प्रधानमन्त्री ओलीले आफू जन्मेर हुर्केको ग्रामीण परिवेशलाई बिर्सिएका छैनन् । उनलाई छौंडा खेलाउने, वीर जगाउने, शरीरमा देवता बोलाउने, आगोमा नांगो पैताला प्रवेश गरेर खली खानेजस्ता पिशाच कलाहरूबारे राम्रो ज्ञान रहेको देखिन्छ ।


प्रधानमन्त्री ओली ज्ञानको यो पक्षसँंग मात्रै होइन, सरकार र शासन सञ्चालनका अन्य पक्षसँग पनि उत्तिकै जानकार देखिन्छन् । पहिलो त उनी संगठित छन् । उनका वरपर देशदुनियाँको खबर राख्ने मानिस छन् । प्रधानमन्त्रीसँग अखबार पढ्ने समय हुँदैन । त्यसैले उनका लागि अखबार पढिदिनेहरूको जमात तयार बसेको हुन्छ । सूचनासँग नजिकको साक्षात्कार हुँदाहुँदै पनि प्रधानमन्त्री ओलीले तरकारीमा विषादी परीक्षण सम्बन्धी भारतीय पत्रबारे जानकारी पाएनन् । उनले सोधे, ‘खोइ पत्र, कहाँ छ पत्र ?’ पत्र यही समाचारपत्रको पानामा छापियो । यसले प्रधानमन्त्रीलाई कुनै अप्ठेरो पारेन । पत्र उनको नाममा आएको थिएन । सरकारका बिभिन्न मन्त्रालय हुन्छन् र ती मन्त्रालयमा बिभिन्न मन्त्री हुन्छन् । ती मन्त्रीको नाममा आएको पत्रको जवाफदेही कसरी लिन सक्छन्, प्रधानमन्त्रीले ? सरकार प्रधानमन्त्रीको नेतृत्वमा चलेको छ । मन्त्रीहरू उनका अधीनस्थ छन् । तर ती मन्त्रीहरू सचिवले आफूलाई फँसाइदिएको हल्ला गर्छन् । यस्तो पनि कहीं हुन्छ र ?


प्रधानमन्त्री ओलीले राजनीतिक हिसाब मिलाउन छौंडा सूत्रको प्रयोग गरेका छन् । नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीका उनी बराबरका सहअध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’लाई यस्तो अनुभूति भएको छ कि छैन ? यो तत्काल थाहा पाउन सकिने कुरा होइन । यही अवस्था रहने हो भने दाहालजीले आफ्नो प्रसिद्ध र परिचित ‘उप’ नाम प्रचण्ड पनि छाड्न बेर लगाउँदैनन् । उनले आफ्ना राजनीतिका सबै आधारभूत कुरा त छाडिसके भने नाममा राखेकै के छ ? प्रधानमन्त्री ओलीले हाल ग्रहण गरिरहेका नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी अध्यक्षको कार्यकारी हैसियत दाहालको जिम्मा सुम्पिने हो भने दाहालले ‘प्रचण्ड’ शब्दलाई घिसारिरहनुको औचित्य नै के भो र ?


अर्को वर्षदिन पछि हातमा आइपर्ने भनिएको सत्तालाई नजिक ल्याउन कार्यकारी हैसियत भएको पार्टी अध्यक्षको भूमिका मजबुत हुन्छ भन्ने चिन्तनको भुलभुलैयामा दाहालजी र उनका सहयोगीहरू फँसे भने उनीहरूको वरत्र र परत्र दुबै बिग्रिनेछ । नेपालको राजनीतिमा मजबुत भन्ने केही हुँदैन । अहिले दुई तिहाइ सांसदको समर्थनमा सरकारको नेतृत्व गर्ने प्रधानमन्त्री ओली नै दुई तिहाइको शक्तिप्रति सशंकित रहेको अवस्था छ । यस्तो जटिल अवस्थामा दाहालजीले आफ्नो आशानुकूल धेरै कुराबारे नसोचेकै वेश हुनेछ । सुगर र प्रेसरका रोगीहरूले देशको आन्तरिक राजनीतिक अवस्थाबारे धेरै गहन र बृहत चिन्तन गर्नु आवश्यक पनि छैन ।


प्रधानमन्त्री ओलीले दोस्रोपटक प्रधानमन्त्रीको पदभार सम्हालेको दिनदेखि नै विकास र समृद्धिको नारा लगाउन थालेका हुन् । तर उनले लगाएका ती नारा ठूला काण्डमा ठोकिएर पल्टा खाएका छन् । अहिले प्रधानमन्त्री ओलीको छौंडा सूत्र सक्रिय रहेको छ । भारतबाट आयात हुने तरकारीमा विषादी प्रयोग भएको काण्डपछि प्रधानमन्त्रीका प्रमुख सल्लाहकार विष्णु रिमालमार्फत छौंडा सूत्रको लोकार्पणपछि राजनीति प्रधानमन्त्री ओलीको अनुकूलतातिर मोडिएको संकेत पाइएको छ । प्रधानमन्त्री ओलीले बडो स्पष्ट शब्दमा दाहालजीलाई भनेका छन्, ‘म सरकार र पार्टी दुबैको नेतृत्व छाड्दिन ।’


यसपछि पनि दाहालजीले पार्टी अध्यक्षका रूपमा कार्यकारी हैसियत पाउने वा सरकारको नेतृत्व गर्ने आशा र अपेक्षा राखेका छन् भने त्यसलाई कुनै उपमा दिन सकिँंदैन । नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी अहिले ‘एकाकार’ भए पनि यसको मूल रूप र चरित्र ‘दसावतार’ नै हो । नेपालका राजनीतिक पार्टीहरू प्रकटमा एकताबद्ध भए पनि यिनीहरूबीच गुटको खेल चलिरहेकै हुन्छ । यो एउटा असाध्य रोग हो, जसबाट राजनीतिक पार्टी पीडित छन् ।

सत्तापक्षको नेकपामात्रै होइन, प्रतिपक्षको नेपाली कांग्रेस पनि प्रकटमा एकताबद्ध र मजबुत देखिन्छ । अवस्था त्यसको विपरीत छ ।

‘देशको के हुन्छ अब ?’ सामान्य मानिसले सोच्ने र पत्रकार, बुद्धिजीवी र सामाजिक कार्यकर्तासँग सधैं सोध्ने एउटा र एउटामात्र मूल प्रश्न यही हो । देशको केही हुँदैन । नेपाल फिरंगीहरूको हस्तक्षेपका कारण गरिब भएको होइन । ‘देशको के हुन्छ अब ?’ राजा–महाराजाको जमानामा यो प्रश्न महत्त्वपूर्ण र सही थियो होला । अहिलेको लोकतान्त्रिक बनोटमा यो प्रश्न नै गलत छ । देशको अब के हुन्छ ?


यो प्रश्न प्रधानमन्त्री ओली वा प्रधानमन्त्री बन्ने चाहनाको लहरमा उभिएका कुनै पनि मानिससँग सोध्ने होइन । यो गहन प्रश्नको जवाफ ती कसैसँग छैन । ‘मेलम्ची आयोजना किन असफल भयो ?’ भन्ने प्रश्न सोध्दा जवाफ आउनेछ, ‘हाम्रो आफ्नै कमजोरीका कारण क्वारन्टाइन गर्ने क्षमता नभएकाले विषादीयुक्त तरकारी आयातका लागि अनुमति दिएका हौं ।’ यसमा जनताले प्रश्न र उत्तरको सामञ्जस्यता खोज्ने लहड गर्दैन । किनभने यो जनतामात्रै होइन, नेपालको जनता हो । जसमा प्रतिरोधको क्षमता कि हुँदै हुँदैन । कि यति हुन्छ कि त्यो क्षमतालाई अंकुश लगाउनै सकिँदैन ।


शासनमा छौंडा सूत्रको प्रयोग अहिलेमात्रै भएको होइन । ऐतिहासिक कालदेखि नै शासन–प्रशासनमा गुभाजुहरूको प्रभाव थियो । अहिले त्यो प्रभावले आधुनिक स्वरुप लिएको छ । राजनीतिलाई संकेतमा बुझ्नेहरूले यो बुझिसकेका छन्, अहिले भनिएका बेथिति बेथिति होइनन् । अहिलेको कुरा अलग छ । ‘जनयुद्ध’को कमाण्ड सम्हाल्ने ‘प्रचण्ड’ जस्ता नेता जब सत्ता हस्तान्तरण प्रक्रियामा विश्वास गर्दै दोस्रोपटक समेत पराजय भोग्न तयार हुन्छन्, त्यसबेला राजनीतिको स्वत्व स्खलित हुनपुग्छ । देशमा गणतन्त्र स्थापना भइसकेपछि अहिलेको जस्तो बढ्दो राजनीतिक निरपेक्षता कहिल्यै देखिएको थिएन । अहिले देखिएको छ । एकथरी मानिस भन्छन्, ‘राजा फर्किने वातावरण बन्दैछ ।’ अब ७३ वर्षका राजा सम्भावित गृहयुद्धको थाप्लोमा टेकेर के आउलान् ? कसैले विश्वास गर्दैन ।


अर्काथरी मानिस भन्छन्, ‘गणतन्त्रमा यति धेरै राजाको जन्म भएको छ कि अब कुनै राजाको जरुरत नै छैन ।’ यी दुबै आदिम निराशाका वाक्यमाथि कुनै प्राध्यापक, राजनीतिशास्त्री वा सञ्चारकर्मीले टिप्पणी गर्न चाहँदैन । देश प्रतिदिन धुलोको गर्तमा भासिँदैछ र प्रधानमन्त्री ओली भन्दैछन्, ‘म प्रधानमन्त्री भएपछि काठमाडौं धुलोरहित भएको छ । सडकमा यी जो मास्क लगाएर हिँंडेका छन्, ती सरकारका विरोधी हुन् ।’

प्रकाशित : असार २५, २०७६ १०:३३
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

पूर्वउपराष्ट्रपतिका छोरा तथा अखिल क्रान्तिकारीका महासचिव दिपेश पुनपछि सत्तारूढ माओवादीका उपाध्यक्ष तथा पूर्वसभामुख कृष्णबहादुर महरा सुन तस्करी अनुसन्धानमा पक्राउ परेका छन् । के सरकारले भ्रष्टाचारविरुद्ध शून्य सहनशीलता अपनाएकै हो त ?