कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२२.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: २११

पुस्तकालयको परिकल्पना

सम्पादकीय

काठमाडौँ — अमेरिकी लेखक नर्म्यान कजिनले सही भनेका छन्– पुस्तकालय विचारको प्रजनन केन्द्र हो । पुस्तकालय पर्व घटेको हाम्रै देशको इतिहास यसको साक्षी छ । खुला समाजमा पाइला चाल्दै गर्दा हामीले सार्वजनिक पुस्तकालयको महत्त्व पूरै भुलेका छौं ।

पुस्तकालयको परिकल्पना

ज्ञान उत्पादनका केन्द्र विश्वविद्यालयहरू जसरी लथालिंग छन्, त्यसरी नै भताभुंग छन् विचारका कारखाना सार्वजनिक पुस्तकालय ।

मुलुकमा करिब हजार सार्वजनिक पुस्तकालय छन् । पाँच दर्जन त काठमाडौंमै छन् । तैपनि यी पुस्तकालय पठन संस्कृतिको केन्द्र बन्न सकेका छैनन् । सहरमा ज्ञानका भोका र पुस्तकका पारखी नभएर होइन, पुस्तकालय पुस्तकालयजस्ता नबनेकाले हो । नाम मात्रैका पुस्तकालय छन् ।

सहरी संस्कृतिको अभिन्न अंग हुनुपर्ने हो सार्वजनिक पुस्तकालय । जसरी सम्पदा सहरका आत्मा हुन्, त्यसैगरी पुस्तकालयहरू सभ्यताका ढुकढुकी । ज्ञानविज्ञानका हिसाबले सहर कति स्वस्थ र बस्नलायक छ भन्ने मानक हुन् यी ।

दुई शताब्दीअघि राजा गीर्वाणयुद्ध शाहले लालमोहर लगाएर ‘चिताइ तहबिल’ अर्थात् रेखदेख संग्रह बनाएका थिए । पुस्तक र पुस्तकालय संरक्षण गर्न वर्षको १ सय २५ रुपैयाँ छुट्याएका थिए । आजका आधुनिक शासकहरूले भने पुस्तक संरक्षणमा त्यत्तिको चेत पनि देखाएका छैनन् । देशको एउटै राष्ट्रिय पुस्तकालय चार वर्ष अघिदेखि बेहाल छ । भूकम्पले उक्त पुस्तकालय रहेको हरिहर भवन ध्वस्त बनेपछि सम्पूर्ण पुस्तक ज्ञानेश्वरस्थित महेन्द्र भवन मावि र सानोठिमीस्थित शैक्षिक जनशक्ति विकास केन्द्रमा बोरामा थन्क्याइएका छन् ।

राष्ट्रिय पुस्तकालयमा १ लाख ८ हजार पुस्तक छन् । पत्रपत्रिका करिब ५० । पुस्तकालयमा नेपाली, अंग्रेजी, हिन्दी र संस्कृत भाषाका फरक शाखा छन् । मराठी, पाली, फ्रेन्च, जापानी, थाई, मलेसियाली र नेपालमा बोलिने विभिन्न भाषाका पुस्तक छन् । पुस्तकालयले पत्रपत्रिका र अन्य प्रकाशनलाई इन्टरनेसनल स्ट्यान्डर्ड सिरियल नम्बर (आईएसएसएन) दिँदै आएको छ ।

ढिलै सही, राष्ट्रिय पुस्तकालयको बनाइने नयाँ भवनको डिजाइन तयार भएको छ । सहरको पुरानो केन्द्र जमलस्थित आठ रोपनी जग्गामा यो पुस्तकालय बन्नु सुखद खबर हो । करिब ५५ करोड लागतमा दुई आधुनिक भवन बनाइनेछ । पहिलो ६ तलाको र दोस्रो ३ तलाको । भवन संरचना नेपाली कलासंस्कृति झल्कने हुनेछ । सय वर्षपछिसम्मका पाठकको कल्पना गरेर भवन बनाइने भनिए पनि यो पुस्तकालय कस्तो र कसका लागि हुनेछ अनि कसरी व्यवस्थित गरिनेछ, खुलाइएको छैन ।

पुस्तकालय हुनुभन्दा महत्त्वपूर्ण पक्ष हो– त्यहाँ उत्कृष्ट पुस्तक उपलब्ध हुनु । तिनमा सबै उमेर समूह र शारीरिक अवस्थाका पाठकहरूको पहुँच पुग्नु । पुस्तकालयको वातावरण जाऊँ–जाऊँ, बसुँ–बसुँ र पढुँ–पढुँ लाग्ने हुनु । सार्वजनिक पुस्तकालय यस्तो सामाजिक थलो हो, जहाँ कसैका लागि पनि ढोका बन्द हुँदैन । देशको राष्ट्रिय पुस्तकालय यस्तै एउटा उत्कृष्ट लोकतान्त्रिक मञ्च बन्न सक्नुपर्छ ।

जहाँ मन लागेका जोकोही गएर लाभ लिन सकुन् । सहरमा एउटा शिक्षित पुस्ता बिस्तारै अवकाश जीवनमा प्रवेश गरिरहेको छ । उनीहरूसँग पर्याप्त समय छ तर दिन काट्ने ठाउँ छैन । यस्तो पुस्तकालयले उनीहरूका लागि सुविधा पुर्‍याउनुपर्छ । उनीहरूका लागि सामाजिक विनिमय गर्ने, समय कटाउने र उमेर छँदा नभ्याएका पुस्तक पढ्ने थलो बन्नुपर्छ यो पुस्तकालय ।

त्यसैगरी बालबालिका, विद्यार्थी, प्राज्ञिक तप्का, पाठक, लेखक, कलाकर्मी जोकोहीका लागि सामाजिक थलोको आतिथ्यता दिने गरी यसको परिकल्पना गरिनुपर्छ । सबैखाले पुस्तकलाई डिजिटल माध्यममा पढ्ने सुविधा पनि मिलाइनुपर्छ ।

यो पुस्तकालयलाई वास्तविक रूपमा सर्वसाधारणका लागि अहोरात्र खुल्ने सर्वसुलभ र सर्वप्रिय बनाउने डिजाइन गर्न सके राष्ट्रिय स्मारक बन्न सक्छ, नभए यो बन्न जानेछ– अर्को एउटा सरकारी अड्डा ।

प्रकाशित : असार २६, २०७६ ०९:२३
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

पूर्वउपराष्ट्रपतिका छोरा तथा अखिल क्रान्तिकारीका महासचिव दिपेश पुनपछि सत्तारूढ माओवादीका उपाध्यक्ष तथा पूर्वसभामुख कृष्णबहादुर महरा सुन तस्करी अनुसन्धानमा पक्राउ परेका छन् । के सरकारले भ्रष्टाचारविरुद्ध शून्य सहनशीलता अपनाएकै हो त ?