आदिवासी संग्रहालयमा बजेट अभाव

गत वर्ष पुँजीगत खर्चतर्फ १२ लाख बजेट रहेकामा यस वर्ष ७ लाखमा सीमित बनाइएको संग्रहालय प्रमुख चन्द्रप्रसाद अधिकारीले बताए । चालु खर्चतर्फ भने विगतमा झैं ३५ लाख कायम गरिएको छ । चिल्ड्रेन पार्क, ग्यालरी कक्ष विस्तार तथा झापामा बसोबास गर्ने किसान जातिको संस्कृति झल्काउने सामग्री समावेश गर्न कठिनाइ भएको उनले बताए ।

‘बजेट कम छ, गर्नुपर्ने काम धेरै छ’, उनले भने, ‘योजनाअनुसारको काम बजेट अभावमा अघि बढाउन समस्या परेको छ ।’ चालु आर्थिक वर्षमा विनियोजित पुँजीगत बजेट फूलबारी गोडमेल, पर्दा खरिदलगायत काममा खर्च हुने गरेको छ । पूर्वका लोपोन्मुख आदिवासीको पहिचान र संस्कृति संरक्षण गर्ने उद्देश्यले २०३९ सालमा संग्रहालय स्थापना गरिएको थियो ।

संस्कृति पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय, पुरातत्त्व विभागअन्तर्गत रहेको संग्रहालयबारे थाहा पाउनेहरू अवलोकनका लागि त्यहाँ पुग्ने गरेको पथप्रदर्शक लक्ष्मीकुमारी सुवेदीले बताइन् । वर्षौंसम्म खास प्रचारमा आउन नसकेको संग्रहालयमा पछिल्लो समय भने सर्वसाधारणको आकर्षण बढदै गएको छ । केही वर्षदेखि मुलुकका विभिन्न स्थानबाट पर्यटक संग्रहालय पुग्ने गरेको सुवेदीले बताइन् ।

‘अपेक्षा गरिएअनुसार नभए पनि पछिल्लो समय सर्वसाधारणको आकर्षण बढ्दै गएको छ,’ उनले भनिन्, ‘हामी यसको प्रचारात्मक गतिविधिमा जुटेका छौं ।’ एक वर्षको अवधिमा ३ हजारभन्दा बढीले संग्रहालय अवलोकन गरे । प्रत्येक महिना औसत अढाई सयले अवलोकन गर्दै आएका छन् । बालबालिकाका लागि चिल्ड्रेन पार्क बनाउन ५ लाख बजेट माग गरिए पनि उपलब्ध हुन नसकेको जनाइएको छ ।

यसै वर्षदेखि विभिन्न जातिको गरगहना, भेषभूषा तथा बाजागाजा समावेस गरिएको छुट्टै ग्यालरी थपिएको छ । पहिले एउटामात्र भवनमा ९ जनजातिको सामग्री राखिएका थिए । तर अर्को नयाँ ग्यालरीमा ६ जातिको सामग्री समेत थप गरी पूर्वका १५ जनजातिको पहिचान र संस्कृति झल्कने वस्तु संग्रहालयमा संग्रहित छन् । जनजाति संग्रहालयका रूपमा परिचित उक्त संग्रहालयमा पहाड, हिमाल र तराई तथा भित्री मधेसमा बसोबास गर्ने जातिका संस्कृति झल्कने सामग्री छन् ।

संग्रहालयमा १५ जनजातिका विविध विषयवस्तु संग्रहित छन् । धनकुटामा मात्र सीमित आठपहरिया, पूर्वका लिम्बू, लेप्चा, शेर्पा, मेचे, धिमाल, सतार, राजवंशी, मोरङ्गिया थारू, झांगड, बाँतरलगायत जनजातिका मौलिक संस्कृति, भेषभूषा, रहनसहन, कला समेटिएको छ । ती जातिको तस्बिर, मूर्ति, भाँडाकुँडा, परम्परागत हातहतियार, गरगहना तथा बाजाहरू संग्रहित छन् ।

नयाँ ग्यालरीमा वान्तवा राई, लाप्चा, शेर्पा, बातर, धिमाल, मुसहर, झागड लगायत जातिका महिला तथा पुरुषले प्रयोग गर्ने भेषभूषा, बाजा, भाँडाकुँडा तथा महत्त्वपूर्ण गहना समावेश गरिएको संग्रहालयले जनाएको छ । प्रदर्शनी कक्षको प्रवेशद्वारमा विभिन्न जातिको जीवनशैली समेटिने तस्बिर र परापूर्वकालदेखि प्रयोग गरिएका धनुकाँड, भाला, फर्सा, तरबार, खुडा, खुर्पी इत्यादि राखिएका छन् ।

त्यसैगरी बातर, राजवंशी, मोरोङ्गिया थारू, धिमाल, लेप्चा लगायत जातिका काँस, पित्तल, काठ र माटाका भाँडाहरू, सनपाट, बेत, बाँसबाट निर्मित कलात्मक हस्तकला सामग्री प्रदर्शनीमा राखिएको छ । लोखन, चैतेधारी, पेटानो खड्गी र अचरा जस्ता मौलिक भेषभूषा पनि सजाइएका छन् ।

प्रदर्शनीकै एक भागमा झापा जिल्लामा रहेका मेचे जातिको बाठऊ पूजाको झलक देखाउने मूर्ति र घरको नमुना राखिएको छ । त्यस्तै त्यहीं नजिक शेर्पा जातिको काङरिङ (मान्छेको नली खुट्टा), थोपा (मान्छेको खोपडी), कलात्मक दरु, बज्र, घन्टी, कलस इत्यादि समावेश गरिएका छन् ।

आठपहरिया, लिम्बू, लेप्चा, जातिका हातले बनेका कपडा, ठुटे बन्दुक, खुर्पा, करुवा लगायतका सामग्री राखिएका छन् । पुरातत्त्व विभागका महानिर्देशक भेषनारायण दाहालले प्रदेश १ को महत्त्वपूर्ण संग्रहालयका रूपमा रहेको भन्दै यसको आकर्षणका लागि थप प्रयास जारी राखिने दाबी गरे ।