मुहान सुकेपछि बसाइँ सर्ने बढे

पछिल्ला वर्षमा पिउने पानीकै समस्या भएपछि धेरै गाउँले बसाईं हिडिसकेका छन् । तमोर नदीसँग सीमा जोडिएको यो गाउँमा पानीका मुहान सुकेपछि पशु वस्तुलाई खुवाउन समेत समस्या भएको वडा अध्यक्ष तुलसीजंग थापाले बताए । ‘वडा र गाउँपालिकाले चाहेर पनि बसाईं सर्ने क्रम रोक्न सक्ने अवस्था भएन,’ उनले भने, ‘कुम्भकर्ण, मकालु र कञ्चनजंघा हिमाल आधार शिविरतर्फ जाने पर्यटक पदमार्गमा रहेको पाँचपोखरीमा पनि पानीको समस्या छ ।’ तेह्रथुम, ताप्लेजुङ र पाँचथरका ४ स्थानीय तहको प्रमुख व्यापारिक केन्द्र संक्रान्ति बजारले पनि लामो समयदेखि पानीकै समस्या भोगी रहेको छ ।

वर्षैभरि पिउने पानी अभावमा कष्ट व्यहोरी रहेका ग्रामीण र सहरी क्षेत्रका बासिन्दाको सूची जिल्लामा निकै लामो छ । गाउँ र सहरी क्षेत्रमा रहेका पानीका मुहान सुकेर पिउने पानी समेत नपाएपछि पुर्खौली बासस्थान छोडेर अन्यत्र बसाईं सर्नेहरूको संख्या प्रत्येक वर्ष बढदो छ । जिल्लाकै सुख्खा ग्रस्त ओख्रेको बाँसपानीेका पानीका मुहान पनि सुकेपछि गाउँलेलाई पिउने पानीको हाहाकार छ ।

भएका पिउने पानीका मुहान सुकेका र अन्यत्रबाट पानी ल्याउने स्रोत नहुँदा पानी खोज्दै गाउँले तराई तर्फ झरेको स्थानीय टीकाराम बस्नेतले बताए । ‘पानी नै खान नपाएर गाउँलेहरू हिंडे’ उनले भने । हिउँदयाममा सुकेका गाउँका खोल्सा खोल्सीमा पनि पानी पलाउन सकेको छैन । अघिल्ला वर्षमा यति लामो समय मुहानमा पानी अभाव हुँदैनथ्यो । २०७२ सालमा गएको भूकम्पमा जमिनको सतह हल्लिएकाले अधिकांश पानीका मुहान सुकेको स्थानीयको अनुमान छ ।

‘बितेको पाँच वर्षमा गाउँ नै खाली हुन आँट्यो,’ रन्नदेवी आधारभूत विद्यालयका प्रध्यानाध्यापक केदार बस्नेतले भने, ‘पाँच वर्ष अघिसम्म ८३ घर रहेको यो गाउँमा अहिले यो संख्या घटेर ३० वटाको हाराहारीमा पुगेको छ ।’ संक्रान्ति बजार र आसपासका बस्तीमा पिउने पानी बिस्तारका लागि सरकारले विनियोजन गरेको ४ करोड ५० लाख रुपैयाँ पानीको मुहान नभेटिएपछि केही वर्ष अघि फ्रिज भएको थियो । ‘स्थायी पानीको स्रोत नै नभेटिएपछि यति धेरै रकम फ्रिज भयो,’ उद्योग वाणिज्य संघ संक्रान्ति उपशाखाका पूर्व अध्यक्ष भोला काफ्लेले भने ।

योजना सञ्चालनका लागि आएको रकम फ्रिज भएपछि संक्रान्ति बजारबासीले अहिले पनि पिउने पानीको अभाव झेल्दै आएका छन् ।

पानीको स्थायी र दीर्घकालीन समाधान खोज्न छातेढुंगाको होडाबासी पटक–पटक छलफलमा जुटे पनि समाधान निस्कन सकेको छैन । स्थानीय सरस्वती आधारभूत विद्यालयका प्रध्यानाध्यापक टीकाराम बर्देवा सरकारी निकायमा पानी माग्दा–माग्दा दिक्क भएर धेरै गाउँले पूर्वी तराईतर्फ बसाईं झरिसकेको बताउँछन् । पानीको स्थायी स्रोत नहुँदा विद्यार्थीलाई पिउने पानी समेत पर्याप्त खुवाउन नसिएको पीडा उनले सुनाए । पानी अभावमा यस क्षेत्रका किसानले समयमा बाली लगाउन पाएका छैनन् ।

सिंचाई अभावमा हजारौं रोपनी खेतबारी बाँझै छन् । पानीका स्थायी स्रोतहरू सुक्दै जाने र नयाँ स्रोतहरू नपलाएपछि जिल्लाभर पानीको समस्या निम्तिएको जिल्ला समन्वय समिति प्रमुख शिवप्रसाद ढुंगानाको भनाई छ ।