माछाले मालामाल

माछाकै कमाइबाट उनी आफू चढनका लागि चारपांग्रे गाडी खरिद गरेका छन् । माछाकै कमाइबाट मालामाल भएका मुखियाले जनकपुरको माछा स्वादिलो हुने भएकाले बजारमा माग उच्च रहेको बताए । क्षिरेश्वरनाथ नगरपालिकाको महेन्द्रनगर दुधमति, सखुवा, मंगलपुर, सपही, पकरीमा निजी र लिजमा जग्गा लिएर करिब ८० बिघा क्षेत्रफलमा माछाको व्यावसायिक उत्पादन गरिन्छ । यी पोखरीबाट उत्पादन हुने माछाको बिक्रीबाट वर्षको एक करोड रुपैयाँको कारोवार हुन्छ ।

२०५४ मा खोलिएको काजल मत्स्य प्रजनन फार्मबाट हयाचरी किन्नका लागि धनुषा, महोत्तरी, सर्लाही, सिन्धुली र सिरहाका व्यवसायी आउँछन् । ८ बिघा क्षेत्रफलमा १० नर्सरी पोखरी, माउ माछाका लागि ४ बिघामा ४ पोखरी र ३५ वटा आफ्नै पोखरी रहेका मुखियाले बिघाको ७५ हजार प्रतिवर्षका दरले १० वर्षका लागि ठेक्कामा लिएका जग्गामा ८० भन्दा बढी पोखरीमा माछाको उत्पादन गर्छन् ।

साइकलमा माछा व्यापार थालेका मुखियाले २० वर्षको अन्तरमा मनग्ये आम्दानी भएको स्वीर्काछन् । मजदुरी गर्ने र अर्काको पोखरीमा माछा मार्ने मुखियाले माछाबाट राम्रो आम्दानी गर्ने किसानमा पर्छन् । उनको फार्ममा १५ जना कर्मचारी र मजदुर काम गर्छन् । पढाइको मामिलामा हस्ताक्षर मात्र गर्न सक्ने मुखियाले भने, ‘लेखपढ गर्न नजान्दा हिसाबकिताबमा समस्या भइरहेको छ ।

धनुषाको सहिदनगर–४ का ७० वर्षीय बौएलाल मुखिया पनि माछाको व्यावसायिक पालनबाट राम्रो आम्दानी गरेका छन् । उनी जिल्लाकै उत्कृष्ट माछा कृषक बनेका छन् । निजी क्षेत्रबाट माछाको भुरा उत्पादन गर्ने धनुषाका १८ कृषकमध्ये मुखिया अग्रणीमा पर्छन् । २०२९ सालबाट माछा उत्पादन थालेका मुखियाले ४० वटा माछा उत्पादनको माउ पोखरी र नर्सरी पोखरी निर्माण गरेका छन् ।

वार्षिक सात करोड मूल्य बराबरका माछाका भुरा र करिब ३ सय क्विन्टल माउ माछा बिक्री भइरहेको मुखिया बताउँछन् । मुखियाको फार्ममा उत्पादन हुने माछाका भुरा काठमाडौं, नुवाकोट, सोलुखुम्बु, मोरङ, बारा, पर्सा, सप्तरी, झापा, महोत्तरीसम्म पुग्छ ।

सहज र सरल हुने भएकाले धनुषामा माछा उत्पादनमा किसानको जाँगर बढेको छ । मत्स्य विकास तथा तालिम केन्द्र जनकपुरले यहाँको माछाको माग देशभर उच्च रहेकाले माछा उत्पदानमा किसानको सक्रियता बढेको बताए । नेपाली मजदुर बैदेशिक रोजगारमा गएपछि धान, गहुँ, मकै तथा उखु खेतीका लागि मजदुर अभाव भएको छ । तर, पोखरी खनेर माछाको उत्पादन गर्दा धेरै मजदुर आवश्यक नपर्ने भएकाले पनि किसानको आकर्षण बढेको हो ।

बजारमा माछाको माग बढदो छ । तर मागअनुसारको उत्पादन नहुँदा उत्पादित माछा बजारमा सहजै बिक्री हुँदा किसानको आकर्षण बढेको हो । माछा उत्पादनमा सरकारबाट प्रोत्साहन अनुदान र कम खर्चिलो हुन्छ । माछा खेती गर्न चाहने कृषकलाई मत्स्य विकास तथा तालिम केन्द्रले सीपसँगै माछाका भुरा उपलब्ध गराउँछ । केन्द्रबाट धनुषा, महोत्तरी, सर्लाही सिन्धुलीका किसानलाई ८ प्रजातिका माछाका भुरा उपलब्ध गराउँदै आएको छ । कमन कार्प, ग्रास कार्प, सिल्भर कार्प, बिग हेड कार्प, भाकुर, रउ, नइनी र तिलापिया प्रजातिका माछाका भुरा केन्द्रले किसानलाई उपलब्ध गराउँछ ।

धनुषामा ९ सय ८३ हेक्टरमा २ हजार १ सय १ जना किसानले गत आर्थिक वर्षमा ४ हजार १ सय २६ मेट्रिक टन माछा उत्पादन गरेको जिल्ला कृषि विकास कार्यालय धनुषाले जनाएको छ । जिल्ला कृषि कार्यालयको तथ्यांकअनुसार धनुषामा पछिल्लो तीन वर्षमा वर्षेनी १ हजार मेट्रिक टन माछा उत्पादन भइरहेको छ ।

कृषि मन्त्रालयले धनुषा जिल्लालाई माछापालनको सुपरजोन घोषणा गरेको छ । करिब दुई हजार हेक्टरभन्दा बढी क्षेत्रफलमा माछापालन भइरहेको धनुषामा यसवर्ष थप एक हजार हेक्टर क्षेत्रफलमा माछापालन सुरु भएको कृषि मन्त्रालयले जनाएको छ ।

एकै ठाउँमा कम्तीमा १० हेक्टर जग्गामा एकै प्रकारको कृषि उत्पादन सुरु गरेर पकेट क्षेत्र, एक सय हेक्टरमा ब्लक, पाँच सय हेक्टरमा जोन तथा एक हजार हेक्टरभन्दा बढी क्षेत्रफललाई सुपरजोन घोषणा गरिन्छ । सुपरजोन घोषणा भएसँगै धनुषामा माछापालनको विशिष्टिकृत प्रणाली अबलम्बन गर्ने, उन्नत प्रविधिको प्रयोगमा बढोत्तरी ल्याउने, अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पहुँच बढाउने तथा कृषि औद्योगिकीकरणलाई प्रवद्र्धन गरिने मन्त्रालयले जनाएको छ ।