चिरा परेकै घरमा बास

ढुंगामाटोले बनेको घर कसरी मर्मतसम्भार गर्ने भन्ने विधि अझै जिल्लामा पुगेको छैन । जिल्लामा पुनर्निर्माणका लागि कार्यरत कतिपय प्राविधिकहरूलाई प्रबलीकरणको तालिम दिइएको छैन । प्राविधिकहरूमा तालिम र निरीक्षण फाराम उपलब्ध भइनसकेकाले प्रबलीकरण गराउने कार्य अझै अन्योलमा छ ।

‘हामी मर्मत गरेर बस्छौं नि त भन्दा पनि पर्खनोस् भनिएको छ,’ फुलासीका कर्मा लामाले भने, ‘घर भत्केकाले नयाँ घर बनाएर सुरक्षित भइसके, हाम्रो जोखिमको जोखिमै छ ।’ नयाँ घर बनाउने लाभग्राहीमा नपरेका उनले गुनासो सुनाउँदै भने, ‘फेरि भूकम्प आयो भने यसैमा किचिएर मरिने भइयो, मर्मत गर्न पाइएन ।’

भूकम्पबाट सामान्य क्षति भएको घर मर्मत सम्भार गरेर बस्नका लागि १ लाख रुपैयाँ दिने नीति छ । पैसा दिने भने पनि मर्मतको विधि र प्राविधिकलाई दक्ष नबनाएकाले पीडितहरू जोखिम मोलेर भूकम्पले चिरा परेको घरमा नै बस्न बाध्य छन् । कतिपय पीडितहरूको घर भूकम्पले जगैसम्म भत्काएको भए पनि प्राधिकरणको निर्णय सूचीमा मर्मत सम्भार गर्नेमा समावेश भएको छ । यसले पनि थप समस्या थपिएको छ ।

‘भुइँचालोले जगैसम्म घर लडायो, अन्त छैन,’ लिखु तामाकोसी गाउँपालिकाकी उपप्रमुख दीपशिखा न्यौपाने दाहालले भनिन्, ‘त्यस्ता पीडितको नाम घर मर्मत गरेर बस्ने सूचीमा परेको छ ।’ दाहालले आफ्नो गाउँपालिकामा घर पूरै लडेका तर मर्मत गरी बस्नेमा नाम परेकाहरूको गुनासो ज्यादा छ । घर लडेका तर नाम कतै पनि नपरेकाका गुनासो अझै जटिल छ । तीन पटकसम्म गुनासो गर्दा पनि नाम नपरेकोमा जनप्रतिनिधिहरूलाई पीडितहरूले टोकेसो गर्दै आएका उनले बताइन् ।

प्राधिकरणले प्रबलीकरण गर्ने सूचीमा राखे पनि आफ्नो घर मर्मत गरेर बस्न योग्य नभएको भन्दै अधिकांश लाभग्राहीहरू स्थानीय तहमा निवेदन पेस गर्न थालेका छन् । वडा अध्यक्ष संयोजक रहने वडा गुनासो सुनुवाइ समितिमा त्यस्तो निवेदनको खात लाग्न थालेको हो । समितिले प्राविधिकको प्रतिवेदन लिएर १ लाख रुपैयाँ अनुदान पाउने मर्मत सम्भार लाभग्राहीको नाम ३ लाख रुपैयाँ अनुदान पाउने आवास पुननिर्माण लाभग्राहीमा परिवर्तन गरिदिन धमाधम निर्णय गर्न थालेका छन् ।

अधिकांश ढुंगा–माटोले बनेका घरहरू मर्मतसम्भार कार्यविधिबमोजिम मर्मत गरेर बस्न भन्दा नयाँ घर निर्माण सहज हुने भन्दै पीडितहरूले पूर्ण लाभग्राहीमा जान चाहेका हुन् ।

प्राधिकरणमा सम्झौता गरी रामेछाप जिल्लामा प्रबलीकरणका लागि तालिम दिन बिल्डचेन्ज नामको संस्थाले जिम्मा लिएको छ । उक्त संस्थाले जिल्लामा कार्यरत केही प्राविधिकलाई सीमित दिनको तालिम चलाएको र हालै मात्र एक–दुई घरमा प्रबलीकरणको नमुना काम गर्न थालेको छ । संस्थाको सहयोगमा मन्थलीकी मिङ्मा शेर्पाको घर प्रबलीकरण थालिएको छ ।

आवश्यक निर्माण सामग्री शेर्पाले जुटाइदिने सर्तमा विल्डचेन्जले उक्त घरमा मर्मत प्रविधि लगेको हो । शेर्पाका अनुसार प्रबलीकरणका लागि आवश्यक पर्ने सबै सामग्री खरिद गर्ने हो भने नयाँ घर निर्माण गर्नुभन्दा ज्यादा रकम मर्मत कार्यमा खर्च हुने अवस्था छ ।

संस्थाले मन्थली नगरपालिका, लिखु तामाकोसी गाउँपालिका र खाँडादेवी गाउँपालिकामा दुई दर्जन घर प्रबलीकरणका लागि सहयोग गर्ने भएको छ । उक्त कार्य मर्मत विधि सिकाइका लागि हो । मर्मत कार्यमा स्थानीयलाई सहभागी गराउने संस्थाले जनाएको छ ।

राष्ट्रिय पुनर्निर्माण प्राधिकरण जिल्ला आयोजना कार्यान्वयन इकाई (अनुदान व्यवस्थापन तथा स्थानीय पूर्वाधार) रामेछापका प्रमुख कृष्णलाल पियाका अनुसार जिल्लामा विभिन्न चरणमा ६ हजार ५ सय जनाको नाम प्रबलीकरणको सूचीमा समावेश भएको छ । गुनासो सुनुवाइको क्रम चलिरहेकाले उक्त संख्या वृद्धि भएको उनले बताए । प्राधिकरणले भूकम्प प्रभावित जिल्लाबाट गएको झन्डै २३ हजार गुनासो अझै सुनुवाइ गरेको छैन ।