सुरक्षा योजना बनाउँदै विद्यालय

तत्कालीन शिक्षा विभागले विभिन्न विज्ञ र गैरसरकारी संस्थाको सहकार्यमा विपत् पूर्वतयारी र जोखिम न्यूनीकरण योजनासमेत बनाउने अभियान थालेको थियो । नमूनाको रूपमा बनाइएका केही योजना र केही घटना अभ्यास समेतपछि विद्यालयमा यो काम थालिएको शिक्षा विकास तथा समन्वय इकाइ बागलुङका प्रमुख कुश्मराज उपाध्यायले बताए । ‘विद्यालय सुधार योजनामा अनिवार्य विपत् तथा जोखिम न्यूनीकरण कार्यक्रम बनाउन भनेपछि हाल बनाउने क्रम सुरु भएको छ,’ उनले भने, ‘योजना बनेपछि आन्तरिक र बाहिरी स्रोत जुटाएर काम गर्न पनि सजिलो भएको छ ।’

पहिलो चरणमा इकाइले केही गैरसरकारी संस्थाको सहकार्यमा नमूना अभ्यास गराएपछि काठेखोला गाउँपालिका र बागलुङ नगरपालिकाका ४० विद्यालयले योजना बनाएका हुन् । उनीहरूको योजनामा भूकम्प, बाढी पहिरो, चट्याङ र हावाहुरीलगायतका विपत् विगत १० वर्षमा भएका घटनाको संकलन गरेर योजनामा समावेश गरिएको हो । उक्त सिकाइबाट अब गर्नुपर्ने कामबारे योजना बनाएर इकाइमा समेत पठाइएको शिक्षकले बताएका छन् । ‘हाम्रा विद्यालयमा कति धेरै जोखिम रहेछन् भन्ने बल्ल थाहा पाइयो,’ मूलपानी माविका व्यवस्थापन समिति अध्यक्ष बद्रिबहादुर केसीले भने, ‘खहरे खोला तर्न नसकेर धेरै बालबालिका घर फर्कने गरेको भेटियो ।’ सामान्य फडे पुल बनाउन नसक्दा बालबालिकाको पढाइमा असर परेको पाइएको उनले बताए । विद्यालय छाड्ने दर बढ्नु र बालबालिका बजार केन्द्रित बन्नुमा जोखिमको आँकलन नगरेको र सुरक्षाको उपाय नखोजेको उनले अनुभव सुनाए ।

विद्यालयहरूले वार्षिक क्यालेन्डरसमेत बनाएका छन् । उक्त क्यालेन्डरमा मासिक रूपमा हुने जोखिमको सूचीकृत गरिएको छ । यहाँका विद्यालयले भूकम्पको कथालाई पाठ्यक्रममा समावेश गरेका छन् । हरेक कक्षामा कम्तीमा एउटा कक्षामा भूकम्पसहितका जोखिम बारेको कक्षा सञ्चालन हुने व्यवस्था भएको सिगाना माविका प्रधानाध्यापक गोपालकुमार शर्माले बताए । ‘कथाको रूपमा प्रस्तुत गरिने सामग्रीबाट बालबालिकामा सकारात्मक प्रभाव परेको छ,’ उनले भने, ‘उनीहरूले अभिभावकलाई पनि जोखिमबारे बुझाउने काम गरेका छन् ।’ पटकपटक चट्याङले क्षति पुगेकाले केही विद्यालयले अर्थिङ गर्न थालेका छन् । ठूला रूखको छेउमा घर तथा विद्यालय रहेका स्थानमा बढी चट्याङ परेको उनीहरूको अनुभव छ । विद्यालयमा अर्थिङ गर्दा गत चैतदेखि चट्याङको जोखिम हटेको तित्याङ माविका शिक्षक कुमार पौडेलले बताए । तंग्रामका केही विद्यालयले खोल्साखोल्सीमा छोटा पुल बनाउने अभियानै सञ्चालन गरेका थिए । स्थानीय तहमै गर्न सकिने धेरै काम भएकाले ठूला पूर्वाधारका माग मात्र जिल्लामा आउने गरेका छन् । यो अभियानलाई जिल्लाका सबै विद्यालयमा लैजाने योजना इकाइको छ ।

घटनाबाट बच्नका लागि नेपाली सेनाको सहयोगमा केही विद्यालयमा अभ्याससमेत गरिएको छ । सेनाले भूकम्प, बाढी पहिरो र आगलागीका घटनाबाट बचाऊ र सतर्कताबारे अभ्यास गराउन थालेका छन् ।