क्रसर राखेर नदी दोहन

रम्भा गाउँपालिका–१ हुँगीघाट नजिकै जडान गरेको क्रसरको वरिपरि सयौं घनमिटर नदीजन्य सामग्री थुपारिएको छ । नदीको बहाव नै परिवर्तन हुने गरी डोजर, स्काभेटर चलाएर नदीजन्य सामग्री जम्मा गरिसकेको छ । नदीजन्य पदार्थ जिल्ला अनुगमन समितिले मंगलबार उक्त क्षेत्रमा अनुगमन गरेको हो । अनुगमनमा पुग्दा नदीमा ठूला उपकरण थिएनन् । तर, नदीको बहाव नै परिवर्तन हुने गरेर खाल्डो बनाई नदीजन्य सामग्री निकालेको भेटिएको जिल्ला समन्वय समिति प्रमुख दयाराज बस्यालले बताए । ‘पानीको बहाव नै परिवर्तन हुने गरी ठूलठूला खाल्डा बनाएर नदीजन्य सामग्रीको दोहन गरेको भेटिएको छ,’ जिल्ला समन्वय समिति प्रमुख बस्यालले भने, ‘नियमविपरीत यसरी निकाल्नेलाई कारबाहीको दायरामा ल्याउनुपर्छ भन्ने समितिको निष्कर्ष छ ।’

कालीगण्डकी नदीमा झन्डै ७ मिटरसम्म गहिरो खाल्डो खनेर ढुंगा, बालुवा निकालेको छ । १० हजार घनमिटरभन्दा बढी नदीजन्य सामग्री स्टक राखिसकेको छ । उक्त घाटमा गाउँपालिकाले ठेक्का लगाएको छ । तर, ठेक्कामा तोकिएको घनमिटरभन्दा १० गुणा बढी ठूला उपकरण लगाएर नदीजन्य सामग्री स्टक राखेको भेटिएको सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी कृष्णप्रसाद पन्थले बताए । ‘यति ठूलो परिमाणमा नदीजन्य सामग्री निकालेको देखिएकै पहिलो हो,’ उनले भने, ‘तस्करहरूले निकालेर भागेजस्तो गरी थुप्रो लगाइएको छ ।’

प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण गरे पनि यति धेरै परिमाणमा घाटगद्दी गर्न नपाइने डिभिजन वन प्रमुख मोहन पौडेलले बताए । ‘राष्ट्रिय गौरवको आयोजनाका नाममा यस्तो दोहन गर्नु हुँदैन,’ उनले भने, ‘यसलाई प्रदेश, स्थानीय तह र जिल्ला अनुगमन समिति बसेर छलफल हुनुपर्छ ।’ प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण (आईईई) मा ठूला मेसिन प्रयोग गर्न नपाइने प्रस्ट उल्लेख छ । तर, यहाँ नदी नै तलाउ बन्ने गरी ठूला उपकरण लगाई नदीजन्य सामग्री स्टक राखिएको छ । नदीमै ठूलो भंगालो पर्ने गरी नदीजन्य सामग्री ठूला उपकरणबाट निकालेको भेटिएको प्रहरी प्रमुख एसपी विश्वमणि पोखरेलले बताए । ‘हामी पुग्दा नदीमै ठूला उपकरण नभेटिए पनि हातले निकालेर सम्भव नै नहुने गरी नदीजन्य सामग्री थुपारिएको छ,’ उनले भने, ‘यसबाट पनि सीधै दोहन हो भन्ने बुझिन्छ ।’

रम्भा गाउँपालिका प्रमुख विष्णुप्रसाद भण्डारीले भने अहिलेसम्म डोजर लगाएको विषयमा जानकारी नपाएको बताए । उनले नदीजन्य पदार्थ निकाल्न नभई नदीको छेउमा क्रसरका लागि ठाउँ मात्र उपलब्ध गराएको बताए । ‘हामीलाई स्थान उपलब्ध गराउन भन्ने जानकारी आएको थियो,’ उनले भने, ‘हुँगी घाटनजिकै उपर्युक्त स्थान खोजेर दिएका मात्र हो ।’

भण्डारीले क्रसर राख्नका लागि मात्र गाउँपालिकामा माग आएको बताए । ‘असेर्दी नजिकैको भोवरबाट कटिङ गर्दा निस्कने ढुंगा लगेर क्रसरमा पेल्ने योजनासहित स्थान माग्न आएका थिए,’ उनले भने, ‘सोहीअनुसार होला भन्ने लागेको थियो । अहिले यस्ता गुनासा आउन थालेका छन् ।’ उनले अहिलेसम्म अनुगमनमा नगएको र डोजर लगाएको खबर पाउनासाथ प्रहरी लगाएर रोक्न जानकारी गराएको बताए । ईकेके इन्फ्रास्ट्रक्चरका प्रतिनिधि कृष्ण अधिकारीले राष्ट्रिय गौरवका आयोजनामा सामग्री अभाव हुन नदिनका लागि स्थानीय तहसँग समन्वय गरेर सामग्री स्टक निकालिएको बताए । ‘हामीले निकालेको परिमाण स्थानीय तहले नापजाँच गरेर गएका हुन्,’ उनले भने, ‘अहिलेसम्म हामीले चोरीको काम गरेका छैनौं ।’ उनको भनाइमा सत्यता छैन । तोकिएको परिमाणभन्दा १० गुणा बढीसम्म स्टक राखेको विषयमा सबै राजस्व तिरेको बताए । तर, रम्भा गाउँपालिकामा अहिलेसम्म राजस्व जम्मा भएको छैन । कालीगण्डकी लोकमार्ग आयोजना कार्यालयले पठाएको पत्र र ईकेकेबाट लेखेको पत्र अनुसार स्थानीय तहको मापदण्डअनुसार नै दिनु भन्ने रहेको छ । सडक विभाग, सडक सुधार तथा विकास आयोजनाअन्तर्गत कालीगण्डकी करिडोर सडकको गैंडाकोट–रामपुर–पीपलडाँडा सडक खण्डमा स्तरोन्नति र कालोपत्रेका लागि काम अगाडि बढेको छ । ‘यही सडक खण्डमा आवश्यक पर्ने गिटी, बालुवा, ढुंगा, सब–बेस तथा नदीजन्य कच्चापदार्थ स्थानीय तहसँग समन्वय गरी निकालेका हौं,’ कम्पनीका प्रतिनिधि अधिकारीले भने, ‘हामीले स्थानीय तह क्षेत्रमा पर्ने घाटहरूमा राजस्व दस्तुर तिरी निर्माण सामग्री माग गरेका हौं ।’