कोत संरक्षणमा जुटे गाउँले

करिब ४ सय वर्षपहिले कोतमा राजा रजौटाले राज्य गरेका भग्नावशेष अझै देखिन्छ । कोत, जमरा राख्ने ठाउँ, सिद्घ बाबाको पाइला लगायतका भग्नावशेष देखिन्छ । पर्यटकीय दृष्टिकोणले सम्भावना बोकेको ठाउँ भएकाले संरक्षण गर्न स्थानीय जुटेका हुन् ।

साविकको धुवाकोट गाविस अहिले दुई वडा बनेको छ । वडाले इतिहास खोजी गर्दै आवश्यक संरचना निर्माणका लागि पहल थालेका हुन् ।

उक्त स्थानमा तामाखानी पनि रहेको स्थानीय बताउँछन् । सय वर्ष पहिले तामा निकालेर प्रयोग गरेको स्थानीयको दाबी छ । ‘तामाखानीको अध्ययन हुँदैछ,’ वडा ८ का अध्यक्ष शंकरराज कँडेलले भने, ‘कोत, सिद्घगुफा मन्दिरको प्रचार र तामाखानीको विषय खोज तथा अनुसन्धानको विषय वनाउन प्रयत्न गर्दै छौं ।’ स्मार्ट सिटीको रूपमा विकास गर्न लागिएको पालुङटार नगरपालिकामा उक्त ठाउँलाई जोडेर नयाँ पर्यटकीय पदमार्गको रूपमा विकास गर्न लागिएको वडा ९ का अध्यक्ष भोजराज पाण्डेले बताए ।

लिगलिगकोट, धुवाकोट हुँदै अकला मन्दिरसम्मको क्षेत्रलाई समेटेर नयाँ पर्यटकीय पदमार्गको रूपमा विकास गर्ने नगरपालिकाको योजना छ । ‘मगर समुदायको बाहुल्य यहाँ होमस्टे सञ्चालन गर्न लागेका छौँ,’ उनले भने, ‘पर्यटकीय करिडोर बनाउन सके पर्यटक नआउने कुरै छैन ।’ इतिहासका विद्यार्थीलाई खोजीका लागि पनि महत्त्वपूर्ण गन्तव्य बन्ने स्थानीय रुद्र उप्रेती बताउँछन् ।

‘राजारजौटा रहेको भग्नावशेषको विषयमा खोजी गर्नैपर्ने देखिन्छ, चिसो हावापानी भएको ठाउँ हो, केही संरचना बनाउन सके यसै आकर्षक गन्तव्य बन्छ,’ उनले भने । विश्रामस्थल, पिकनिकस्थल, पानीको व्यवस्था लगायतका संरचना निर्माणको आवश्यकता खड्किएको उनले बताए ।

‘कोतको विषयमा धेरै कुरा खोजीकै विषय छ,’ गोरखा क्याम्पसका प्राध्यापक यदु अधिकारीले भने, ‘पुरातात्त्विक सम्पत्ति हो, यस्ता सामाजिक सांस्कृतिक र धार्मिक पर्यटकीय महत्त्वका स्थलको खोजी गरे देशकै गौरव बढ्छ ।’

जिल्लाभर ३६ बढी कोतमध्ये धुवाँकोटको बेग्लै महत्त्व रहेको उनले बताए । कोतसँगैको सिद्घगुफामा स्थानीयले प्रत्येक महिनाको पहिलो र अन्तिम मंगलबार पूजा गर्छन् । डेढ घण्टा दूरीको चुचुरोमा पुगेर पूजा गर्नाले गाउँमा दुःख कष्ट नपर्ने स्थानीयको जनविश्वास छ । गुफामा पूजा गर्दा गाउँमा वन्यजन्तुले दुःख नदिने, महामारी, प्रकोपको भय नहुने स्थानीय बताउँछन् । ‘अर्गेली नगर्नु पुर्ख्यौली नछाड्नु भन्छन्,’ स्थानीय खड्कबहादुर रानाले भने, ‘पुर्खाले गर्दै आएका परम्परा नासिन दिँदैनौँ ।’

परम्परादेखिको प्रचलन अहिलेका युवा पुस्ताले पनि अँगाल्दै आएको सिस्नेरी गाउँका कटुवाल ठाकुरबहादुर गुरुङले बताए ।