उप्किने, भत्किने, टालटुल पार्ने

डुम्रेबाट ०२९ मा खन्न सुरु गरिएको सडक बेंसीसहरको ४२ किलोमिटरसम्म पुर्‍याउन डेढ दशक लाग्यो । डुम्रे–बेंसीसहर सडकको ट्र्याक ०४६ मा खुलेको हो । ट्र्याक खुलेलगत्तै बेंसीसहरकी कमला केसीलाई बेंसीसहरबाट डुम्रेसम्म शक्तिमान गाडी र डुम्रेबाट नारायणगढ पुग्न ठूलो बस चढेको अझै सम्झना छ । ‘पिच भएपछि त सडकमै सुते पनि निद्रा लाग्ला जस्तै राम्रो थियो । त्यही सडक बिग्रिँदा अहिले गाडीमा चढ्न पनि मन लाग्दैन,’ सडकको अहिलेको दुरवस्था बताउँदै उनले भनिन्, ‘गाडी ठोक्किने, उफ्रने गर्छ । गाडीभित्रै हिलो पस्छ । बाटो बिग्रिएर बेहाल भएपछि डुम्रेबाट बेंसीसहर पुग्न २ घण्टा लाग्छ ।’

०५२ देखि कालोपत्रे गर्न थालिएकामा उक्त सडक पूरा हुन ४ वर्ष लागेको थियो । ‘मैले त्यतिबेलै भनेको थिएँ, पाउँदीदेखि बेंसीसहरसम्मको सडक कालोपत्रे गुणस्तरको भएन,’ तत्कालीन जिल्ला विकास समिति सभापति जमीन्द्रमान घले भन्छन्, ‘अहिले बिग्रनुको कारण त्यही हो । जग बलियो भए मात्रै घर बलियो हुनेरहेछ ।’

उनका अनुसार पहिलेदेखि डुम्रेबाट पाउँदीसम्मको बाटो राम्रो तर पाउँदी–बेंसीसहर खण्ड अस्तव्यस्त थियो । सडक बनेयता बर्सेनि मर्मतसम्भार हुँदै आएको छ । सधैं जीर्ण छ । ठाउँठाउँमा पिच उक्किएका छन् । सडक कालोपत्रे भएको दुई दशकसम्म पनि विस्तारको काम भएको छैन । २०५६ बाट निर्मित ७० मेगावाटको मध्यमर्स्याङ्दीले पाउँदीदेखि उदिपुर दलालसम्मको सडक बढी प्रयोग गर्‍यो । बढी भार बोकेका गाडी गुडदा त्यतिबेलै सडक छियाछिया भयो । ४ वर्षमा सक्ने गरी सुरु गरिएको सडक करिब ९ वर्ष लाग्यो । स्थानीयले सडक बनाउन दबाब दिए पनि मध्यमर्स्याङदीले सिउँडीबार क्षेत्रमा बाहेक अरूमा झारा टार्ने काम गरेको थियो । त्यसयता जिल्लामा थुप्रै आयोजना थपिए । निर्माण सामग्री ओसार्नर् ेएक मात्र सडकलाई झन् भार थपियो ।

कालिका कन्स्ट्रक्सनले पाउँदीदेखि बेंसीसहरसम्म र डुम्रेदेखि पाउँदीसम्मको बाटो शर्मा एन्ड कम्पनी कन्स्ट्रक्सनले निर्माण गरेको हो । गण्डकी प्रदेश सांसद धनञ्जय दवाडीका अनुसार सडक निर्माण गर्दा त्यतिबेला जताबाट सजिलो भयो, उतैबाट ल्याएको देखिन्छ । ‘४२ किलोमिटर सडकलाई मिल्ने ठाउँबाट ल्याएको भए ३२ किलोमिटर मात्रै हुने देखिन्छ तर बाटो घुमाइयो,’ उनले भने, ‘बाढी आएर यातायात अवरुद्ध बनाउने ठाउँमा पुलको आवश्यकता भए पनि निर्माण गरिएन ।’ कमसल निर्माण सामग्री प्रयोग गरिएको आवाज उठे पनि त्यतिबेला सडक आएकामा सबै मक्ख थिए ।

बेंसीसहर–काठमाडौं चल्ने माइक्रोबसका चालक टसबहादुर गुरुङका अनुसार कैयौंपटकको बाढीले सडकमै बास बस्नुपरेको छ । कजबेका ठाउँमा पुल निर्माण गर्न माग गरे पनि सुनुवाइ भएको छैन । ‘बिग्रिएको सडकमा गाडी गुडाउँदा ५ वर्षसम्म केही नहुने गाडी वर्ष दिनमै बिग्रियो । ठोक्किएर तेल, मोबिल चुहिन्छ । अगाडि, पछाडि ठोक्किएर ध्वस्त छ,’ उनले भने, ‘बिग्रिएको सडकले दुर्घटना बढाएको छ । बिस्तारै आउँदै गरेको सवारी पनि सडकका कारण चिप्लिएर वा घिस्रिएर अर्कोमा ठोकिन्छ ।’

डिभिजन सडक कार्यालय दमौलीका डिभिजनल इन्जिनियर विष्णुप्रसाद काफ्लेका अनुसार मन्त्रिपरिषद् बैठकले डुम्रे–बेंसीसहर–चामे सडकलाई राजमार्ग बनाएको छ । बेंसीसहर–डुम्रे सडकको चौडाइ ३ मिटर ७५ सेन्टिमिटरको छ । नालीसमेत गरी ७ मिटरको छ । ‘भन्न त राजमार्ग भनियो । बाटो हेर्दा कुनै जिल्ला होइन, गाउँ जाने बाटो जस्तो देखिन्छ,’ उनले भने ।

मर्मतमा ठेक्का परेन
बेंसीसहर–डुम्रे सडक निर्माणको करिब २ दशकको अवधिमा सरकारले बर्सेनि बजेट विनियोजन गरे पनि फ्रिज हुने गरेको छ । मर्मतसम्भारका लागि मात्रै बर्सेनि कम्तीमा १ करोड रुपैयाँ खर्चिए पनि अधिकांश बजेट फिर्ता जाने गरेको हो । सडक स्तरोन्नतिका लागि चालु आर्थिक वर्षमा डिभिजन सडक कार्यालय दमौलीले ५ करोडमा बोलपत्र आहान गरेको थियो । इन्जिनियर सचिन श्रेष्ठका अनुसार दुई पटकसम्म लगाएको बोलपत्र आहवानमा कसैले ठेक्का हालेनन् ।

आवधिक मर्मतका लागि ५ करोड ३२ लाख ठेक्का आहवान भएकामा एउटा निर्माण कम्पनीले ठेक्का हालेको थियो । उक्त कम्पनी पनि प्राविधिक मूल्यांकनमा असफल भयो । दोस्रोपटक चैतमा ठेक्का आह्वान भएकामा कसैले पनि प्रस्ताव पेस गरेनन् । वैशाख मसान्तसम्मको म्यादमा कुनै ठेक्का नपरेपछि कार्यालयले अर्को ठेक्का आह्वानका लागि विभागमा लेखेर पठाएको थियो । त्यसको जवाफ आएन । ‘यो सडकका लागि ठेक्का नै पर्दैन । काम गर्नै मान्दैनन्,’ उनले भने । ठेक्का नपरेपछि टालटुलको काम अघि बढाएको उनले बताए ।

इन्जिनियर ठाकुर भण्डारीका अनुसार डुम्रेको शून्य विन्दुदेखि ७ किमि र ७ देखि १४ किमिसम्मको सडक करिब १६/१६ लाख रुपैयाँमा ठेक्का आहवान भएर काम भइरहेको छ । टालटुले काम भने दमौलीको पनेरु कन्स्ट्रक्सनले गरिरहेको छ । ३० किमिको दामादीदेखि ४२ किमिको बेंसीसहरम्म खडगदेवी कन्स्ट्रक्सन बन्दीपुरले निर्माण सम्झौता गरेको छ । असार मसान्तसम्म गर्नुपर्ने काम अहिलेसम्म सुरु नगरेको सडक कार्यालयले जनाएको छ ।

सधैंको सास्ती
डुम्रे–बेंसीसहर खण्डको भोटेओडारदेखि बेंसीसहरसम्मको करिब १४ किमि ठाउँठाउँमा ठाडो खोला छन । खोलामा पुल छैनन् । वर्षायाममा धेरै जोखिम भकुन्डे नजिकै खहरे र गैरी खोलामा छ । दैनिकजसो सवारी र यात्रुलाई सास्ती हुन्छ । पानी परेपछि उर्लेर आउने खोलाले ढुंगामाटो बगाएर ल्याउँछ । कहिले दिनभर रोकिनुपर्ने, कहिले गाडीमै बास बस्नुपर्ने बाध्यता रहेको सवारीचालक नेत्र केसी बताउँछन् ।

मनाङ र लमजुङलाई राजधानी तथा विभिन्न ठूला सहरसम्म जोड्ने बेंसीसहर–डुम्रे सडकको वैकल्पिक मार्ग छैन । बेंसीसहरदेखि पाउँदीसम्मको १८ किमि खण्डमा एक दर्जन खहरे खोला छन् । खहरे उर्लिंदा स्कुले विद्यार्थीलाई पनि समस्या परेको बेंसीसहर नगरपालिका–२, भकुन्डेस्थित बालकल्याण माविका प्रधानाध्यापक तीर्थ न्यौपानेले बताए । विभिन्न स्थानबाट गाउँगाउँका लागि कच्ची सडक निर्माण गरिएका छन् । भिरालो ठाउँबाटै ‘जबर्जस्ती’ सडक लाने गरिएकाले बाढीपहिरो बेंसीसहर–डुम्रे सडकमै थुप्रिन्छ ।

फराकिलो पार्ने योजना
सरकारले डुम्रेदेखि बेंसीसहर हुँदै मनाङसम्मको बाटो फराकिलो बनाउने भएको छ । यसका लागि डुम्रे–बेंसीसहर–चामे सडक आयोजना कार्यालय स्थापना गर्ने तयारी सरकारको छ । प्रतिनिधिसभा सदस्य देवप्रसाद गुरुङका अनुसार सडक स्तरोन्नतिका लागि आयोजना प्रस्ताव गरिएको छ । आयोजनाबारे निर्णयका लागि मन्त्रिपरिषद्मा प्रस्ताव पुगेको छ । ‘बर्सेनि करोडौं बजेट विनियोजन हुने तर काम नहुने समस्या भयो । त्यसैले डुम्रेदेखि मनाङसम्म सडक हेर्न आयोजनाको आवश्यकता पर्‍यो,’ नेकपा संसदीय दलका प्रमुख सचेतकसमेत रहेका गुरुङले भने, ‘आयोजना स्थापनापछि यही सडककै लागि मात्रै काम गर्छ ।’ उनले आयोजनाको कार्यालय बेंसीसहरमा राख्न प्रस्ताव गएको बताए ।

डुम्रेदेखि बेंसीसहरसम्मको सडक हाल ३ दशमलव ७५ मिटर कालोपत्रे भाग छ । यसलाई बढाएर २ लेनको बनाउने प्रस्ताव छ । ७ मिटर चौडाइ पिच हुने र दुवैतर्फ साढे १/१ मिटरको नालीसहितको किनार हुनेछ । पूर्व सांसद जमीन्द्रमान घलेका अनुसार आयोजनाले काम गर्न थालेपछि डुम्रे–बेंसीसहर सडक हालको पृथ्वी राजमार्ग जतिको फराकिलो हुनेछ । उनले बेंसीसहरदेखि मनाङसम्मको पहिलो चरणमा २२ किलोमिटर सडक रामबजारसम्म मध्यम साइजमा कालोपत्रे सुरुवात हुनेछ ।

सडकको डीपीआर तयार भइसकेको छ । डिभिजन सडक कार्यालय दमौलीका डिभिजन इन्जिनियर विष्णुप्रसाद काफ्लेका अनुसार आगामी आर्थिक वर्षका लागि काम अघि बढाउन सरकारले ३२ करोड बजेट विनियोजन गरेको छ । बहुवर्षे योजनाअन्तर्गत प्रस्तावअनुसार बेंसीसहर–डुम्रे र बेंसीसहर–मनाङ गरी २ खण्डमा काम हुनेछ ।