पाल्पा — अविरल वर्षाले तानसेन नगरपालिका ६ बर्तुङस्थित ढकेश्वर पोखरेलको घर भत्कियो । घर भत्किँदा सबै परिवार भित्रै थिए । ढकेश्वरकी श्रीमती लक्ष्मी र छोरा अनीललाई सामान्य चोट लागेको छ । भूकम्पले चर्केको घरमा इन्जिनियरको लापरबाहीले पहेंलो कार्ड टाँसेपछि टालटुल गरेर पोखरेल परिवार त्यहीं बस्दै आएको थियो ।
‘इन्जिनियरले यत्तिको घरमा बस्न हुन्छ भनेपछि टालटुल गरेर बसेका हौं,’ पोखरेलले भने, ‘अहिले यस्तो विपत्ति आइपर्यो ।’ स्थानीयका अनुसार उनको मात्र होइन, छिमेकी कृष्ण भट्टराईको घर पनि जोखिम मुक्त छैन । अविरल वर्षासँगै जिल्लाका यस्तै अवस्थाका पाँच हजारभन्दा बढी घर जोखिममा छन् । राष्ट्रिय पुनर्निर्माण प्राधिकरण, केन्द्रीय आयोजना कार्यान्वयन इकाइ, जिल्ला आयोजना कार्यान्वयन इकाइका अनुसार जिल्लाका जोखिमयुक्त घरमा बस्ने धेरै छन् । केन्द्रीय तथ्यांक विभागबाट आएका इन्जिनियरले भूकम्पबाट चर्केका र भत्केका १० हजार ४ सय ६५ घरको फोटो खिचेर लगे पनि ४ हजार ६ सय ५२ को मात्र लाभग्राही सूची आएको छ । त्यस्तामध्ये अधिकांश घरमा अहिले पनि बसोबास छ ।
तिनाउ गाउँपालिका ५ बिस्कुनडाँडा माझगाउँका पोमबहादुर सुनार पनि भूकम्पले चर्केको घरमा बस्छन् । उनको घर चिराचिरा परेको छ । ढुंगामाटोको गारो भत्किएर बाहिर उछिट्टिएको छ । हिँडदा पनि घर हल्लिन्छ । कतिबेला लड्ने हो भन्ने त्रास भएको उनले बताए । ‘घरमा बस्न मिल्दैन भनेर इन्जिनियरले भनेनन्,’ उनले भने, ‘फेरि यसबाहेक बस्ने ठाउँ अर्को छैन ।’ उनका अनुसार पहिला पहेंलो र पछि रातो कार्ड पनि पाएका छन् । इन्जिनियर आएर सबै फोटो खिचेर केन्द्रीय तथ्यांक विभागमा पठाए । तर, अहिलेसम्म लाभग्राहीको सूचीमा उनको नाम परेको छैन ।
माझगाउँकी सरस्वती कामीको घर पनि भूकम्पले भत्केको छ । भूकम्प गएको तीन वर्ष बितिसक्दा पनि उनको घर सिफारिसमा परेन । घर बस्नै नमिल्ने गरी भत्किएको छ । उनी टिनको टहरा बनाएर गुजारा गर्दै आएकी छन् । घरमात्र होइन, वरपरका सबैजसो डाँडापाखा चर्किएका छन् । बाक्लो दलित र जनजातिको बस्ती रहेको गाउँका सबैजसो टहरामै बसेका छन् । ‘रातो कार्ड पनि पाइयो, इन्जिनियरले फोटो पनि लगे,’ उनले गुनासो गरिन्, ‘तर, लाभग्राहीको सूचीमा मेरो घर पर्न सकेन ।’
१० स्थानीय तहमा एक इन्जिनियर र दुई ओभरसियर प्राधिकरणले खटाएको छ । तर, उनीहरू गाउँसम्म पुगेका छैनन् । जिल्ला आयोजना कार्यान्वयन इकाइ इन्जिनियर विवेस शाहका अनुसार ३ हजार ३ सय ८४ लाभग्राहीले घर बनाउन सम्झौता गरेका छन् । २ हजार ३ सय ९ ले पहिलो किस्ता लिए । १ हजार १ सय ९ ले दोस्रो किस्ता बुझेका छन् । त्यस्तै २ सय ८८ जनाले तेस्रो किस्ता असार मसान्तसम्म लिएको इकाइ कार्यालयले जनाएको छ । प्रवलीकरण लाभग्राही ३ सय ८४ जनाको केन्द्रीय तथ्यांक विभागबाट नाम आएको छ । यसमा आठ जनाले मात्र रकम लगेर काम सुरु गरेका छन् ।
जिल्लाका पाँच सयभन्दा बढीका गुनासा संकलन भएका थिए । जिल्ला समन्वय समिति र स्थानीय तहले त्यस्ता गुनासा केन्द्रमा पठाइसकेका छन् । कतिपयले सम्झौता गर्न नै सकेका छैनन् ।
भूकम्पका बेला जिल्ला दैवीप्रकोप उद्धार समितिले जिल्लाका धेरै गाउँलाई जोखिमयुक्त मानेको थियो । घरमा पनि बस्न नमिल्ने भनेको थियो । तर, त्यस्ता घरमै अहिले गुजारा गरिरहेका छन् । कोलडाँडा र सहलकोटको सुकेकोट गाउँ चिरैचिरा परेको छ । ‘हाम्रा गाउँबस्ती सबै पहिरोको जोखिममा छन्,’ तिनाउ ५ बिस्कुनडाँडाका गंगाबहादुर गाहाले भने । सहलकोट र बिस्कुनडाँडाका अधिकांश घर भत्किएका छन् । उनीहरू अझै पनि टहरामा छन् । पीडितहरू डराइडराई चर्किएका र भत्किएका घरमा बस्छन् । केही गाउँले त्रिपालमै छन् ।
कतिपय एकतले टहरा बनाएर बसेका छन् । २५ हजार रुपैयाँ लिनलाई भत्काएको घरको जग घाँसले पुरिएको भूकम्पपीडित विनिसरा कामीले बताइन् । कतिपयले आफ्नो घर अलपत्र छोडेर अर्काको घरमा शरण लिएका छन् । कतिपय ठडिएको घर भत्काउने रकम अभावमा तीन वर्षदेखि राहत कुरिरहेका छन् ।