गाउँगाउँमा हरेरी पूजा

गाउँगाउँमा हरेरी पूजाको चहलपहल सुरु भइसकेको छ । नजिकिँदै गरेको कृष्ण जन्माष्टमी, अटवारीको तयारी पनि तीव्र छ ।

गुरही पर्वबाट थारू चाडपर्वको सुरुआत भएको मानिन्छ । गुरही बालपर्व हो । गुडिया र भुटेको मकै, चना, धानलगायत गेडागुडी ढकियामा राखेर चोक या बडघरको आँगनमा भेला भएर रमाइलो गरी मनाउने गरिन्छ । यस पर्वमा आफू र आफ्नो साथीलाई सताउने शक्तिलाई लट्ठीले हानेर भगाउने गरिन्छ ।

गुरही पर्व मनाए बालबालिकालाई नराम्रो शक्तिबाट बचाउन सकिन्छ भन्ने थारू समुदायको विश्वास छ । खेतीपातीको काम सकिएपछि खेतमा धान, मकै राम्रो उब्जनी होस्, रोग किरा नलागोस् भनेर थारू समुदायमा मनाउने अर्को पर्व हो हरेरी । खेती गर्दा सबै ध्यान काममा मात्रै जाओस् भनेर गाउँमा नाचगान गरिँदैन ।

खेतीपातीको काम सकिएपछि नाचगानको अवसर खुलाउन गाउँका सबै मादल जम्मा गरेर गुर्वाले मन्त्र पढ्छन् । अनि, नाचगान सुरु हुन्छ । रमाइलो गर्ने पर्वका रूपमा यसलाई लिइन्छ । त्यसै दिन अग्निपूजा पनि गरिन्छ । यो पर्व गाउँअनुसार फरकफरक दिनमा मनाइन्छ ।

कृष्ण जन्माष्टमीका अवसरमा अष्टिम्की पर्व मनाइँदै छ । यो दिन थारू समुदायमा फरक रौनक हुन्छ । बिहानै नुहाएर व्रतालु आफ्नो पूजा सामग्री जुटाउँछन् । अष्टिम्की चित्र तयार गर्छन् । यसको खास रौनक त्यतिबेला सुरु हुन्छ, जब थारू महिला आफ्नो मौलिक वेशभूषामा पूजा गर्न निस्कन्छन् ।

पूजा गर्नुभन्दा पहिला आफ्नो घरको देउता कोठाबाट माटोको पालामा बत्ती बालेर निस्कन्छन् । थालमा चामल, पालाको बत्ती, वरिपरि घुन्यासर फूल र अमला अनि हातमा काँस अथवा पित्तलको लोटामा जल लिएर गाउँको बडघरको घरमा बनाएको अष्टिम्की चित्रमा पूूजा गर्छन् ।

मौलिक वेशभूषामा सजिएका बालिका, किशोरी, युवती अनि विवाहिता महिलाले अष्टिम्की पूजा गरिरहेको त्यो दृश्य निकै आकर्षक देखिन्छ । सिन्दूरले चित्रमा रहेका पात्रलाई टीका लगाइन्छ । लोटाको जल अनि घिउ आगोमा धुपाइन्छ । धुपाइ सकेपछि पहिलो दिनको पूजा सकिन्छ । अष्टिम्की गीतमा कृष्ण भगवानको जीवनका हरेक घटना समावेश गरिने थारू अग्रज रामलखन थारू बताउँछन् ।

गीतमा हलो बनाउनेदेखि सुरु गरेर कृष्ण जन्मँदाको पीडा, उनको बाल्यकालजस्ता सबै कुरा समावेश गरिने थारूले बताए । व्रतालुले रातभरि दियो बालेर गीत गाइरहन्छन् । उनीहरूले बालेको दियो रातभरि बलिरहनुपर्छ भन्ने मान्यता छ ।

थारू समुदायमा अष्टिम्कीलाई विशेष पर्व मानिन्छ । पहिले सबैले मनाउने गरे पनि अहिले विशेष गरी महिलाले मनाउँछन् । अष्टिम्की व्रत बसेपछि राधाकृष्णको जस्तै जोडी पाउने विश्वास गरिन्छ । अष्टिम्कीले थारू समुदायमा विशेष मान्यता राख्छ ।

तर, पछिल्लो समयका पुस्तामा भने अष्टिम्कीको मान्यताबारे थाहा नभएको थारू अग्रज रामकिसन थारूले बताए । ‘अचेलका बच्चा व्रत बस्छन् । पूजा गर्छन् । तर, अष्टिम्की किन मनाउँछौं भन्ने थाहा पाएका छैनन्,’ उनले भने, ‘अहिलेको पुस्ताले रहरै रहरले मात्रै अष्टिम्की मनाउने गरेका छन् ।’

केही दिनपछि अटवारी पर्व मनाइन्छ । जसमा सूर्यदेवको पूजा गरिन्छ । यस पर्वमा बिहानै उठेर नुहाइसकेपछि तामाको लोटाको पानी सूर्यदेवलाई चढाइन्छ । यस दिन थारू समुदायका महिला र पुरुष व्रत बस्छन् । विशेष गरी पुरुषले मनाउँछन् । अटवारीमा ५ वा ७ वर्ष नियमित व्रत बसेर पूजा गरे मागेको पूरा हुन्छ भन्ने धार्मिक विश्वास छ ।