नेपालगन्जमा रामलीला : राम–सीतालाई भव्य स्वागत

घटस्थापनाका दिन टोली शोभायात्रामा सहभागी भयो । स्थानीयले राम, सीतालाई भव्य स्वागत गरेका छन् ।

यस वर्ष रामलीला मञ्चनका लागि भारतको ब्रिन्दावनबाट कलाकारको टोली आएको छ । घटस्थापनादेखि सुरु हुने रामायणमा आधारित लीला रामको राज्याभिषेक (टीका) को रातसम्म जारी रहनेछ । रामलीलाले नेपालगन्जको दसैंमा थप रौनक थपेको छ । ‘घटस्थापनाका दिनदेखि रामलीला सुरु भइक्यो । रावण बध र रामले अयोध्याको राजा भएको घटनाक्रमसम्म चल्छ,’ रामलीला सञ्चालन समितिका प्रचार महामन्त्री विष्णु कुमाल भन्छन्, ‘रामलीला मञ्चनका लागि सबैजसो कलाकारहरू
आइसकेका छन् ।’

पछिल्लो समय नयाँ पुस्ताले आफ्नो परम्परागत संस्कार भुल्दै गइरहेका बेला नेपालगन्जका रैथाने मधेसी समुदायले भने रामलीलाको संस्कारलाई जोगाउन सफल भएका छन् । यो वर्षको रामलीला मञ्चनको १५१ औं शृंखलाल हो । रामलीला सञ्चालनका लागि स्थानीयले १३/१४ लाखभन्दा बढी रुपैयाँ आफंै जम्मा गरेर खर्च गर्दैछन् । पुर्खाले डेढ सय वर्षदेखि सुरु गरेको रामलीला संस्कारलाई आफ्नै खर्चमा जोगाउन पाएकोमा उनीहरू खुसी छन् । ‘यो हाम्रो संस्कार हो ।

यसलाई मर्न दिनु भएन,’ रामलीला सञ्चालक समितिका अध्यक्ष श्यामसुन्दर कनौडिया भन्छन्, ‘रामलीलाले नैतिक शिक्षा दिन्छ । जुन अहिलेको परिवेशमा निकै आवश्यक छ ।’ रामलीला संरक्षण नयाँ पुस्ताका लागि पनि गर्न आवश्यक छ ।’

रामलीला भगवान् राम र सीताको जीवनीमा आधारित कथा हो । जसलाई कलालकारहरूले नाट्यरूपमा जीवन्त प्रस्तुत गर्छन् । यो क्रम रावण वधसम्म चल्छ । सत्यमाथि विजयको प्रतीकको रूपमा मनाइने विजया दशमी (दसैं) भरि नेपालगन्जमा रामलीलाको रौनक रहन्छ । रामलीला मञ्चनका लागि भारतको व्न्दिावनबाट नाट्य टोली नेपालगन्ज आएको छ । रामलीला मञ्चनका लागि कलाकार पाइँदैनन् । त्यसैले पनि रामलीला यस क्षेत्रका लागि महँगो पर्ने गरेको हो ।

कलाकारको पारिश्रमिकदेखि खाने, बस्ने र कला मञ्चन व्यवस्थापनका लागि लाखौं रकम खर्च हुने गर्छ । रैथाने स्थानीयकै जन सहयोगमा रामलीलाको परम्परा जोगिएको हो । दसैंका अवसरमा समुदायमा सकारात्मक सन्देशको प्रचारप्रसार गर्न र राम राज्यको अनुभूति दिलाउन नेपालगन्जवासीले परम्परालाई निरन्तरता दिएका हुने । त्यसो त सीमावर्ती भारतमा रामलीला मञ्चन सन १६४० मा सुरु भएको जानकारहरू बताउँछन् ।

बाँके बगियाको खुला चौरलाई रामलीला मैदान नामकरण गरी मञ्चनका लागि मञ्च निर्माण गरिएको छ । जहाँ हरेक वर्षको दसंैका अवसरमा रामलीला मञ्चन हुने गरेको हो । ‘रामलीलामा रामले अन्यायका लागि लडेको कथा र प्रजालाई गर्ने व्यवहारबारे प्रस्तुत गरिन्छ । राम, सीता, रावणलगायतका प्रमुख पात्रको पारिश्रमिक ५० हजार भारु पर्छ । रावणका लागि थप डेढ लाख भारु खर्च हुने गरेको समितिले जनाएको छ । भारतको सीतापुरबाट रावण बनाउन कालिगड ल्याइन्छ ।

उनीहरूले करिव ४५ देखि ५० फिट आग्लो कदको रावण बनाउन १ लाख १० हजार भारु लिन्छन् । रावण वधका दिन हजाराैं सर्वसाधारणको उपस्थितिमा पटका पडकाएर रावणको मूर्तिमा पटका पढकाएर विजय उत्सव मनाउने परम्परा छ । रामलीलाका कलाकारहरूका लागि मात्रै चार लाख भारु खर्च हुने गरेको छ । नेपालगन्जको रामलीला मैदानमा रामलीला राति ८ बजेदेखि १२ बजेसम्म मञ्चन गरिन्छ । रामलीला हेर्न सयौं दर्शकहरू पुग्ने गर्छन् ।