घर–व्यवहारले बिथोलियो पढाइ

त्यसै विद्यालयमा कक्षा ७ मा पढिरहेकी १४ वर्षीया मनीषा हरिजन गयल हुन्छिन् । नियमित पढ्न नआउने भएकाले उनी पढाइमा कमजोर छिन् । दुई पटक फेल भइसकिन् । धान रोप्ने र गोड्ने, गहँ छर्ने र काट्ने बेलामा लामो अवधि अनुपस्थित हुन्छिन् । ‘अँधियामा खेती लगाएका छौं । खेताला लगाउन धेरै पैसा चाहिन्छ,’ मनीषाले भनिन्, ‘खेतीबाली लगाउँदा र घरमा काम पर्दा स्कुल जान पाइँदैन ।’

जनता माविमा ६ सय ५० विद्यार्थी छन् । त्यसमध्ये ३ सयभन्दा बढी छात्रा छन् । धेरै छात्राको नियति जानकीको जस्तै छ । प्रधानाध्यापक राकेश मुराउका अनुसार विपन्न परिवारका बालिकामा नियमित विद्यालय नआउने समस्या छ । अभिभावक मेलापात र मजदुरी जाँदा उनीहरू गयल हुन्छन् । घरमा खेतीपाती लगाउने र स्याहार्ने बेलामा समस्या धेरै हुन्छ ।

मर्चवार आदर्श माविकी पूजा हरिजनको अवस्था त्यस्तै छ । कक्षा ५ की विद्यार्थी नियमित विद्यालय जाँदिनन् । बिहान विद्यालय हुँदा अनुपस्थित हुन्छिन् । ‘बुबाआमा मजदुरीमा जानुहुन्छ,’ १२ वर्षीयाले भनिन्, ‘खाना नपकाएर स्कुल जान मिल्दैन ।’ उनका ४ भाइबैनी छन् । हुर्काउने जिम्मेबारी पनि पूजामाथि छ । पारिवारिक जिम्मेवारी पूरा गर्दा विद्यालय छुट्छ । उनको ५० प्रतिशत हाजिरी पुग्दैन । ‘पढाइ छुट्छ । घरमा पढ्न पाइन्न,’ उनले भनिन् ‘सधै स्कुल जान पाए पो पढाइ राम्रो हुन्थ्यो । कहिल्यै त्यस्तो भएन ।’

मर्चवारस्थित मझगावामा आदर्श माविमा १ हजार १ सय ४५ विद्यार्थी छन् । त्यहाँ नियमित गयल हुने धेरै विद्यार्थी छन् । हाजिर हुनेले पनि पूरै अवधि विद्यालयमा बिताउँदैनन् । विद्यालयका प्रधानाध्यापक शत्रुधनप्रसाद शुक्लाले विपन्न समुदायका बालिकामा यस्तो समस्या रहेको बताए । ‘विपन्न अभिभावक छोरीलाई घरायसी काम र भाइबैनी जिम्मा लगाएर आफू काममा जान्छन्,’ उनले भने, ‘यसैले त्यस्ता छात्रा नियमित विद्यालय आउँदैनन् ।’ विद्यालयले धेरै दिन अनुपस्थित हुने विद्यार्थीका अभिभावकलाई भेट्ने गरेको छ ।

त्यसले पनि अवस्था सुध्रिएको छैन । ‘छोरीले पढेर फाइदा हुन्छ भन्ने सोच्नुहुन्न । त्यसैले ध्यान दिनुहुन्न,’ उनले भने, ‘पहिले छोरीलाई पढ्न नपठाउने अभिभावकले अहिले विद्यालय पठाउन थाल्नुभएको छ । त्यहीँ ठूलो कुरा हो ।’