मूल्य नपाएको गुनासो

कृषि क्षेत्रका प्रतिनिधिमूलक अगुवाहरूले बाँकेमा कृषि उत्पादन बढे पनि किसानले त्यसको उचित मूल्य पाउन नसकेको बताएका हुन् ।

नेपाल कृषि विकास फार्मका संचालक देवेन्द्र अधिकारीले खुला सिमानाका कारण नेपाली कृषि उपजले बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न समस्या हुने गरेको बताए । ‘बिनाभन्सार भारतबाट भित्रिने कृषि उपजसँग नेपाली उत्पादनले प्रतिस्पर्धा गर्न कठिन हुने गरेको छ,’ उनले भने, ‘उत्पादनमै लागत बढी परेका कृषि उत्पादनले बजारमा उपयुक्त मूल्य पाउन सकिरहेका छैनन् ।’

पछिल्लो समय बाँकेमा कृषि उद्यमतर्फ आकर्षण बढेको छ । तर, थोरै फाइदामा काम गर्नुपर्ने बाध्यता रहेको श्री हरियाली कृषक समूह बैजनाथका किसान दीपककुमार थारुले बताए । अधिकांश भारतीय उत्पादन स्थानीय उत्पादनभन्दा सस्तोमा बिक्री हुने गरेका कारण यस्तो अवस्था आएको उनले बताए ।

खजुरा गाउँपालिकास्थित एकता महिला किसान समूहकी तारा ज्ञवालीले पनि खुला सीमाका कारण नेपाली उत्पादनले पर्याप्त मूल्य पाउन नसकेको बताइन् । ‘भारतीय कृषि उपजको मूल्यमै हामीले आफ्ना उत्पादन बिक्री गर्न बाध्य हुनुपरेको छ,’ उनले भनिन्, ‘त्यसैले हाम्रा उत्पादनले उचित मूल्य पाउन सकिरहेका छैनन् ।’

विभिन्न किसिमका तरकारी र फलफूलका विरुवा उत्पादन गर्दै आएका नेपाल कृषि विकास फार्मका संचालक अधिकारीले राज्यले नीतिगत रूपमै स्थानीय उत्पादन प्रवर्द्धनको व्यवस्था गर्नुपर्ने बताए ।

स्थानीय तहले बाँडने तरकारी तथा फलफूलका बिरुवासमेत बाहिरबाट आयात गरिन्छ,’ उनले भने, ‘यसले यहाँको कृषि उद्यमलाई फस्टाउन असहयोग गरेको छ ।’ केही स्थानीय तहको उदाहरणसमेत दिंदै उनले नमुनाका रूपमा भए पनि आफ्ना विरुवा खरिद गर्न गरिएको प्रस्ताव अस्वीकार गरिएको बताए । ‘आफ्नै ठाउँमा उत्पादित विरुवा बाँडने हो भने त्यसले यहींको कृषि क्षेत्र फस्टाउने र उद्यमीलाई जिम्मेवारसमेत बनाउँछ,’ उनले भने ।

भारतीय किसानका तरकारी, फलफूलजन्य उत्पादन उनीहरूको खेतबाट नेपाली बजारसम्म पुग्दा त्यसको गुणस्तरमा ह्रास आइसक्ने विज्ञहरूले बताए । नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघका केन्द्रीय सदस्य कृष्णप्रसाद श्रेष्ठ उपभोक्ताले लालचका कारण नै स्वास्थ्यमा ध्यान नदिएको बताए । ‘हामी दुई रुपैयाँ सस्तोको लोभमा आफ्नो स्वास्थ्यको ख्याल गरिरहेका हुँदैनौं,’ उनले भने, ‘यसमा उपभोक्ता आफैं सचेत हुनुपर्छ ।’

साना तथा मझौला कृषक आयस्तर वृद्धि कार्यक्रम (रिज्म) नेपालगन्जका प्रमुख गोकर्ण अर्यालले स्थानीय उत्पादनको प्रवर्द्धन नागरिक स्तरबाट नै सुरु हुनुपर्ने बताए । ‘कागजी योजना, नीति र बोलेर मात्रै हुँदैन, स्थानीय कृषि उपजलाई प्रवर्द्धन आफैंबाट सुरु गरिनुपर्छ’, उनले भने, ‘सस्तो मात्रै हेरेर भएन, आफ्नो स्वास्थ्यको पनि ख्याल गर्नुपर्‍यो ।’ आफुले खानाका लागि प्रयोग गर्ने कृषि उपज कहाँबाट ल्याइएको हो र त्यो कुन गुणस्तरको छ भन्नेमा उपभोक्ता सचेत हुनेपर्ने उनले बताए ।

किसानले भने भारतबाट आउने कृषि उपजमा कर लगाउने र त्यसको नियमनमा कडाइ गरे मात्रै नेपाली उत्पादन फस्टाउन सक्ने बताए । ‘खाद्य पदार्थ उपभोक्ताको स्वास्थ्यसँग जोडिने हुनाले त्यसको गुणस्तर भन्सारमा नै परीक्षण गर्ने व्यवस्था मिलाइनुपर्छ,’ श्री हरियाली कृषक समूह बैजनाथका किसान थारुले भने ।

नेपालगन्ज उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष नन्दलाल वैश्यले नेपाली उत्पादकको पहुँच सीधै उपभोक्तासम्म नहुँदा किसानले उचित मूल्य पाउन नसकेको बताए । उनले किसानलाई बिचौलियाबाट जोगाएर सीधै उपभोक्ताको पहुँचमा पुर्‍याउन हाट बजारको व्यवस्था गरिनुपर्ने दाबी गरे ।

‘किसानले सीधै आफ्ना उत्पादन उपभोक्तालाई बेच्न पाउने हो भने कृषि उत्पादनको राम्रो मूल्य प्राप्त गर्न सक्छन्,’ अध्यक्ष वैश्यले भने । उनले कृषि हाट बजारको आवश्यकता महसुस गरी प्रयास गरे पनि सफल हुन नसकेको बताए । ‘कृषि हाट बजारका लागि प्रयासरत छौं,’ उनले भने, ‘स्थानीय तहलाई पनि त्यसबारे ध्यानाकर्षण गराउँदै आएका छौं ।’

वस्तुको उत्पादनसँगै त्यसको उपयुक्त बजारीकरण नहुँदा पनि कृषि उपजले उपयुक्त मूल्य प्राप्त गर्न नसकेको वैश्यले बताए । ‘किसानले आफूले उत्पादन गरेका वस्तु ताजा र स्वस्थ छन् भन्ने सन्देश प्रवाह गर्न नसक्दा बजारीकरणको समस्या भएको हो,’ उनले भने ।

रिज्म नेपालगन्जका प्रमुख अर्यालले किसानले आफ्नो श्रम र लगानी अनुसार प्रतिफलको अपेक्षा राख्नुपर्ने बताए । ‘हामीले स्थानीय उत्पादनको प्रयोग बढाउनैपर्छ,’ उनले भने, ‘यसले उत्पादन बढ्छ र बजारीकरण पनि हुँदै जान्छ ।’