हरियो तरकारी स्वदेशी

बिक्रीका लागि किसानले गाडी भाडाबापत प्रतिकिलो ५ रुपैयाँ र कमिसन ५ रुपैयाँ दिएका छन् । ‘पाल्पा, अर्घाखाँची, गुल्मी, सल्यानका ५० किसानको तरकारी यसैगरी किनेको छु,’ व्यापारी जीवलालले भने, ‘स्वदेशी तरकारीको बजार माग बढेपछि यसो गरेको हुँ ।’

पाल्पाको झडेवाका किसान शिव शर्माले व्यावसायिक खुर्सानी उत्पादन गरेका छन् । यसअघि सुकेर जाने खुर्सानी यसपटक बुटवल बजारमा आउन थालेको छ । खुर्सानी खरिद गरेबापत व्यापारीहरूले प्रतिकिलो ४ रुपैयाँ गाडी भाडा लिन्छन् । कमिसन १० रुपैयाँ राख्छन् । प्रतिकिलो ७० देखि ८० रुपैयाँमा बेचेर अरू रकम उनैलाई फर्काइदिन्छन् । ‘यसअघि महँगो भनेर नाक खुम्च्याउने व्यापारी पनि अहिले खेतमै किन्न आएका छन्,’ शर्माले भने, ‘यसले काम गर्ने जाँगर पलाएको छ ।’

वर्षा सुरु भएपछि तराईमा तरकारी उत्पादन घटेको छ । पानी जम्ने, धेरै गर्मीले बाफिने तथा धेरै खेत धान रोप्न लगाउने भएकाले सधैंजसो वर्षामा तराईमा तरकारी उत्पादन घटछ । यसअघिका वर्षमा यस सिजनमा सबैभन्दा धेरै तरकारी भारतीय बजारबाट आउने गर्थ्यो । यसपटक भने बुटवल बजारको कृषि उपज तथा थोक बजार केन्द्रमा स्वदेशी तरकारीको मात्रै कारोबार छ । विषादी परीक्षण गरेर मात्रै स्वदेश भित्र्याउन पाउने झन्झटका कारण व्यापारीहरू भारतीय तरकारी ल्याउन चाहन्नन् ।

सट्टामा पहाडका गाउँगाउँमा गएर तरकारी खरिद गर्न थालेका छन् । यसले गर्दा स्वदेशी उत्पादनले बजार माग धानेको हो । ‘बजारभरि स्वदेशी तरकारीको कारोबार भएको छ । वर्षामा खेर जाने तरकारीले पनि यस वर्ष बजार पाएको छ,’ कृषि उपज केन्द्रका तरकारी थोक व्यापारी गौतम अग्रहरिले भने, ‘यसअघि नआउने गाउँबाट पनि यस सिजनमा नियमित तरकारी पठाएका छन् ।’ कृषि थोक बजारमा नगन्य मात्रामा गोलभेंडाबाहेक अरू भारतीय तरकारी नरहेको उनले दाबी गरे ।

बुटवलको थोक बजार केन्द्रबाट दैनिक ३ करोडको तरकारी तथा फलफूल कारोबार हुन्छ । त्यसमध्ये करिब १ अर्बको हरियो तरकारीको कारोबार हुन्छ । नियमित रूपमा रूपन्देहीसहित कपिलवस्तु, नवलपरासी, पाल्पा, गुल्मी, अर्घाखाँची, चितवन, दाङ, स्याङ्जा, धादिङ, मकवानपुर, सल्यान र काभ्रे जिल्लाबाट आउँछ ।

सिजनअनुसार भने देशका ६० जिल्लाबाट हरियो तरकारी आयात हुन्छ । त्यसलाई विभिन्न ४५ जिल्लामा निर्यात गरिन्छ । कृषि उपज तथा थोक बजार केन्द्रका व्यवस्थापक रामबहादुर खत्रीका अनुसार अघिल्लो वर्षसम्म २० प्रतिशत हरियो तरकारी भारतबाट आउँथ्यो ।

स्वदेशी उत्पादनले बजार माग नधानेपछि बर्खायाममा ५० प्रतिशतसम्म तरकारी भारतबाटै ल्याउनुपर्ने बाध्यता थियो । ‘यसपटक बर्खामै भारतीय तरकारी आएन,’ उनले भने, ‘अब यो बजारमा भारतीय हरियो तरकारी निषेध नै गरे पनि बजार माग धानिने पुष्टि भएको छ ।’

लुम्बिनी फलफूल तथा तरकारी व्यापारी संघका अनुसार बुटवलमा करिब एक सय तरकारीका थोक व्यापारी छन् । उनीहरूले बर्खाको माग धान्न अर्घाखाँची, गुल्मी, पाल्पा, स्याङ्जा, रोल्पा, रुकुम, प्यूठान, सल्यान र मकवानपुरका गाउँ–गाउँबाट हरियो तरकारी ल्याएका छन् ।

संघका अध्यक्ष केशव कुँवरले त्यहाँका किसान तथा कृषि सहकारी संस्थासमेत उत्साहित भएर आफैं पनि तरकारी बिक्री गर्न आएको बताए । ‘खेतबारीमा खेर जाने तरकारी बेच्न पाउँदा किसान पनि खुसी छन्,’ उनले भने, ‘भारतीय बजारबाट आउनेभन्दा पहाडको उत्पादन ताजा र स्वादिलो हुने रहेछ । उपभोक्ताले रुचाएका छन् । हामीलाई पनि कारोबारमा सहज भएको छ ।’

पछिल्लो समयमा गाउँ–गाउँमा सहकारी संस्था खुलेका छन् । व्यावसायिक रूपमा तरकारी खेती गर्ने र सहकारीमार्फत बिक्री गर्ने प्रचलन बढेको छ । यसले पनि स्वदेशी तरकारी आयातमा सहज भएको छ । ‘सरकारले किसानलाई सिंचाइ र व्यापारीलाई सहज ढुवानीको व्यवस्था मिलाइदिनुपर्छ,’ अध्यक्ष कुँवरले भने, ‘त्यसो भएमा हरियो तरकारी भारतबाट ल्याउनु पर्दैन ।’