१८.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १२४

तानसेनमा चुइँकी फिराइ

माधव अर्याल

पाल्पा — शुक्रबार मनाइने गाईजात्राको निम्तो बिहीबार ‘चुइँकी फिराइ’ निकालेर दिइएको छ । गाईजात्राका लागि मात्रै होइन, सांस्कृतिक सहर तानसेनमा मनाइने नौदिने जात्राको सुरुआत भएको संकेत चुइँकीले दिन्छ ।

तानसेनमा चुइँकी फिराइ

बिहीबारबाट सुरु जात्रा सदरमुकामका चोकचोकमा नौ दिनसम्म मनाउने गरिएको छ । सहरमा ढ्याङढुङ र झ्याली पिट्न सुरु भइसकेको छ । रोपाइँ सकिएपछि फुर्सदिला बनेका किसान जात्रा हेर्न आउँछन् ।


जसका घरमा परिवारका सदस्य दिवंगत भएका छन्, ती घरबाट गाईजात्राको अवसरमा बास्सा, ताहामचा, गाई निकाल्ने चलन छ । जानकारका अनुसार चुइँकी भनेको मगर भाषामा उर्दी वा सूचना भन्ने बुझिन्छ । अगुवा कलाकार किरण चित्रकार, नारायण कुँवर, खुमबहादुर रञ्जन, राजकुमार रञ्जनलगायतको संयोजनमा तानसेनमा चुइँकी फिराइ निकालिएको हो ।


यसको प्रयोगले मगर भाषा कसरी हाम्रो संस्कृतिको अन्तरकुन्तरमा समेटिएको छ भनेर बुझ्न गाह्रो पर्दैन । चुइँकीमा ह्वा हो ह्वा, ढ्याङ गर्दै टिन ठटाउँदै रमाइलो गर्दै नाच्दा मानिसको ठूलो घुइँचो लाग्छ । तानसेन बजारका बसपार्क, नारायणथान, शीतलपाटी, दरबार क्षेत्रमा चुइँकी देखाइयो ।


तानसेनवासीलाई पुरानो याद दिलाउँदै फरक शैलीमा प्रस्तुत भए । लोप हुन लागेको संस्कृतिलाई जोगाउनुपर्छ भनेर चुइँकी निकालेको अगुवा कलाकार चित्रकारले बताए । जात्रा सुरु भएसँगै तानसेनको व्यापार, व्यवसाय पनि अब फस्टाउँछ । तानसेनका चोकचोकमा मानिसको भीड सुरु हुन्छ ।


संस्कृतिका जानकार मदन देउराली (श्रेष्ठ) का अनुसार वर्षा सकिएपछि फुर्सदमा जात्रा निकाल्ने गरिन्थ्यो । उहिले मल्ल, सेन र राणाका पालामा काठमाडौंबाट यहाँ जात्रा भित्रिएको हो । ‘उहिले काठमाडौं, भक्तपुर र ललितपुरबाट संस्कृति भित्रिएको हो भन्ने इतिहास पढ्न पाइन्छ,’ उनले भने, ‘त्यसैले हरेकजसो चाडपर्व उतैको जस्तो छ ।’ भक्तपुरमा देखाइने अधिकांश जात्रा तानसेनमा पनि निकालिन्छ ।


तर बिस्तारै संस्कृति लोप हुने क्रममा रहेको श्रेष्ठले बताए । ‘स्थानीय तह र उद्योगी, व्यापारीले यसमा ध्यान दिनुपर्नेछ,’ उनले भने, ‘सांस्कृतिक सहरका रूपमा चिनिएको तानसेनमा बिस्तारै जात्रा लोप हुने हो कि भन्ने चिन्ता छ ।’ देउराली सांस्कृतिक अध्ययन प्रतिष्ठानले यसलाई जोगाउनुपर्छ भनेर स्थानीय तह, उद्योग वाणिज्य संघलगायतमा लबिइङ गर्दै आएको उनले बताए । नेवार समुदायमा प्रचलित गठेमंगलसँगै तानसेनमा पर्व सुरु भएको संकेत हुन्छ ।


जनैपूर्णिमाका दिनमा निकालिने चुइँकीसँगै नौ दिन लगातार जात्रा देख्न पाइन्छ । ‘खासमा गठेमंगलबाट नै जात्रा सुरु भएको हो,’ स्थानीय कलाकार किरण चित्रकारले भने, ‘तर चुइँकीबाट अलि रमाइलोपन सुरु हुन्छ । बजारमा पनि चहलपहल बढ्छ ।’


दिनहुँ पारम्परिक बाजाको गुन्जन बजारमा सुनिन्छ । तानसेनमा ग्रामीण भेगबाट महिला, बालबालिका, अधबैंसे जात्रा हेर्न आउँछन् । ‘पहिले जेरी खान आउने गर्थे,’ उनले भने, ‘जात्रामा सबैभन्दा ठूलो व्यापार जेरीको हुन्थ्यो । अहिले यो प्रचलन बिस्तारै हराउन थालेको छ ।’

प्रकाशित : श्रावण ३१, २०७६ १०:१७
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा बारम्बार परीक्षार्थीको उत्तरपुस्तिका हराउने गरेको छ। यसको समाधान कसरी हुन्छ?