महिलालाई पाठेघरको पीडा

करिब वर्षसम्म कष्टकर जीवन बिताउन बाध्य उनीहरू दुबै नयाँ जीवन पाउन सफल भएका छन् । त्यस्तै सोही ठाउँकी लालसरा बस्नेतले १५ बर्षको पाठेघरकै पीडा विर्साउने मौका पाएकी छन् ।

यी दुई लगायत १४ महिलाले नि:शुल्क स्त्रीरोग विशेषज्ञ शिविरमा नयाँ जीवन पाउन सफल भएका हुन् । जाजरकोट अस्पतालमा २२ गतेदेखि संचालित उक्त शिविरमा ती महिलाले पाठेघर खस्ने समस्याबाट मुक्ति पाएका छन् । आठ दिनसम्म संचालन भएको शिविरमा कर्णाली विज्ञान प्रतिष्ठानका स्त्रीरोग विशेषज्ञ डा. राजीव शाह लगायत चिकित्सकको टोलीले पाठेघर खस्ने महिलाको नि:शुल्क शल्यपक्रिया गरेको हो । शिविरमा दुई सय बढी महिलालाई स्वास्थ्य परिक्षण तथा उपचार सेवा प्रदान भएको छ । शिविरमा आएकामध्ये ४५ प्रतिशतलाई प्रजनन् सम्बन्धि समस्या देखा परेको डा. शाहले बताए । अधिकांशलाई पाठेघरकै समस्या देखिएको उनले बताए ।

पाठेघरको समस्या लिएर शिविरमा आएका यिनीहरू त उदाहरण मात्र हुन् । जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालयका अनुसार जाजरकोटमा पाठेघर खस्ने समस्याबाट पीडित हुने महिला ४५ प्रतिशत छन् । यो समस्या किन र कसरी भयो ? यो रोगको उपचार हुन्छ, हुदैन ? भन्ने समेत पीडित महिलालाई जानकारी नहुँदा थप समस्या भएको डा. शाहले बताए । चार सन्तानकी पानसराले पहिलो पटक उक्त समस्याको उपचारका लागि शिविरमा आएको बताईन् । ‘पहिलो र दोस्रो सन्तान जन्माउदा थाहा नै भएन,’ उनले भनिन्, ‘पछिल्ला सन्तान जन्माउँदा थाहा त भयो तर, सबैलाई यस्तै होला भन्ने लाग्यो ।’ जिल्लामा नि:शुल्क शिविर बसेपछि उपचार गर्ने मौका पाएको उनले बताइन् । उनले १५ बर्षको उमेरमै विवाह गरेकी थिईन् । पाठेघर बाहिर निस्कने समस्याबारे घरमा पतिलाई समेत भन्न नसकेको उनले बताइन् ।

‘सानैमा विहे गरियो, सन्तान जन्माउन रोकथाम गर्ने उपायबारे थाहा नै भएन,’ उनले भनिन्, ‘ख्यालख्यालैमा चार सन्तान जन्मिए, युवा अवस्थामै पाठेघर खस्ने समस्याबाट पीडित भइयो ।’ पीडित महिला पति र सासु–ससुराको डर तथा छिमेकीको लाजले यति ठूलो समस्यालाई लुकाएर बस्दै आएको पाइएको छ । जिल्लामा प्रजनन् उमेरका ४५ प्रतिशत महिला पाठेघर खस्ने समस्याबाट पीडित भएको चिकित्सकको अनुमान छ । पीडित महिला कतिले लाज र अवहेलना होला भन्ने डरले, कतिलाई पतिले दोस्रो विहे गर्ला भन्ने डर, घरायसी काम कस्ले गर्ला भन्ने डर, चेतनाको कमी, बच्चाको स्याहारसुसार गर्न अप्ठेरो हुन्छ की भन्ने डर लगायतका कारणले समस्या लुकाउने गरेको पाईएको छ ।

विभिन्न शिविर तथा स्वास्थ्य संस्थामा उपचार गर्न आएका ४५ प्रतिशत महिलाको समस्या नै पाठेघर खस्ने भएको जिल्ला स्वास्थ्य प्रमुख रामबहादुर नेपालीले बताए । पीडित महिलाले भन्न नमान्दा ठोस तथ्यांक सार्वजनिक हुन नसकेको उनले बताए । पति तथा सासूससुराको हिंसा, घरायसी कामको बोझ, गर्भवती समयमा गह्रौं भारी बोक्ने, कुपोषण, कम उमेरमै धेरै सन्तान जन्माउनुजस्ता क्रियाकलापले महिलामा पाठेघर खस्ने समस्या बढ्ने गरेको हो ।

जिल्लाभरि झन्डै ४० हजार प्रजनन् उमेरका महिला रहेको र बर्षेनी पाँच हजार बढीले सन्तान जन्माउने गरेको उनले बताए । जिल्लामा १५ देखि ८० वर्षसम्मका महिला पाठेघर खस्ने समस्याबाट पीडित बनेको उनले बताए । विभिन्न संघसंस्थाको सहयोगमा जिल्लाका एक हजार महिलाको पाठेघरको अप्रेशन भएको र पाँच सयले रिङ प्रेसरी राखेको प्रमख नेपालीले बताए । ‘यहाँका महिलाको अवस्था भयाभह छ,’ उनले भने, ‘पीडित महिलालाई परामर्श सेवा, रिङ प्रेसरी राख्ने कार्यमा ब्यापकता ल्याउन जिल्लामै नि:शुल्क र नियमित अप्रेशनको ब्यबस्था हुनुपर्ने देखिन्छ ।’ कर्णाली विज्ञान प्रतिष्ठान, जाजरकोट अस्पताल, आईएनएफ सुर्खेत, जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालयलगायत सहकार्यमा स्त्रीरोग विशेषज्ञ शिविर आयोजना भएको उनले बताए ।

पाठेघरपीडितको गाउँमै उपचार
सल्यान (कास) –दार्मा गाउँपालिका र ओरेक नेपालको आयोजनामा पाठेघर खसेका तथा यौन रोगको समस्या भएका महिलाका लागि दुई दिने शिविर संचालन गरिएको छ । शिविरमा तीन सय बढी महिलाले पाठेघरका समस्याको उपचार गराएका छन् ।

विवाह गरेको एक बर्षमै पाठेघरको समस्याबाट पीडित बनेकी १६ वर्षीया कमला रावतले गाउँमै उपचार गराउन पाउँदा राहत भएको बताइन् । १७ बर्षको उमेरमा बिबाह गरेकी ६४ बर्षीया पबित्रा रोकाले सानो उमेरमा गर्भवती हुनु, स्याहारसुसार नपाउनु, कडा परिश्रम गर्नु लगायतका कारण आफू लामो समयदेखि पाठेघरको समस्याबाट पीडित भएको बताइन् । आर्थिक समस्याका कारण बाहिर जान नसकेको उनको भनाइ छ । ‘गाउँमै शिविर संचालन भयो, वर्षौपछि उपचार पाए,’ उनले भनिन्,‘गाउँमा अधिकांश महिलालाई पाठेघरको समस्या भएपनि लाज र बिभिन्न डरका कारण लुकाउनुपर्ने बाध्यता छ ।’

राप्ती अञ्चल अस्पतालका स्त्रीरोग बिशेषज्ञ डा. बिनोद सिंहले उपचारका लागि आएका धेरै महिलामा पाठेघर खस्ने समस्या देखिएको बताए । उनका अनुसार सानै उमेरमा बिबाह गर्ने, धेरै बच्चाबच्ची जन्माउने र सुत्केरी अबस्थामा स्याहार सुसार नपाउने लगायतका कारण ग्रामीण क्षेत्रका महिलामा यो समस्या बढ्दैछ ।

उनले दुई जनाको शल्यक्रिया गर्नुपर्ने अबस्था रहेको बताए । गाउँघरमा धेरै महिला पाठेघरको समस्याबाट पीडित भएकाले शिविर संचालन गरिएको दार्मा गाउँपालिका अध्यक्ष निमबहादुर केसीले बताए । उनका अनुसार ६ वटै वडामा शिविर संचालन गरिने गाउँपालिकाको कार्यक्रम छ ।