मानव–चितुवा द्वन्द्व : ६ वर्षमा २३ जनाको ज्यान गयो

युवाहरूले गस्ती गरे पनि उक्त क्षेत्रमा चितुवाले मान्छे मार्ने र मान्छेले चितुवा मार्न छोडेका छैनन् ।

चिुतुवा आतंक कम गर्न जिल्ला वन कार्यालय र जिल्ला प्रहरी कार्यालयले पनि ६ वर्षदेखि निरन्तर गरिरहेको निगरानी अहिलेसम्म पनि निरन्तर छ ।

तर बैतडीको तल्लो स्वराड क्षेत्रमा नत अहिलेसम्म चितुवा आतंक कम भएको छ, न चितुवा मारिने क्रम नै रोकिएको छ । बैतडीको पाटन नगरपालिका–५ र पञ्चेश्वर गाउँपालिका–६ मा २ वटा चितुवा शुक्रबार मृत अवस्थामा फेला परे । गत महिना मेलौलीमा दुम्सीका लागि थापेको पासोमा परेको वयस्क पोथी चितुवालाई ४ दिनपछि उद्धार गरेर बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज पठाइएको थियो । दुई दिनअघि पञ्चेश्वरको बिजुली गाउँमा पुन पासोमा परेर एक चितुवाको ज्यान गएको छ । तीन महिनाअघि विशालपुरमा पनि बँदेल मार्न थापेको पासोमा एक चितुवाको ज्यान गएको थियो ।

प्रहरी, वनकर्मी र स्थानीय युवाहरूको निरन्तर निगरानी र गस्तीका कारण गत वर्षदेखि चितुवाको आक्रमणमा परेर कसैको मृत्यु भएको छैन । ६ वर्षमा चितुवाको आक्रमणमा परी बैतडीको तल्लो स्वराड क्षेत्रमा २३ जनाले ज्यान गुमाइसकेका छन् । अन्य ११ जना आक्रमणबाट गम्भीर घाइते भइसकेका छन् ।

चितुवाको आक्रमणमा परेर ज्यान गुमाउनेमा अधिकांश बालबालिका छन् । प्रहरीको तथ्यांकअनुसार हालसम्म मृत्यु भएका २३ मध्ये १६ जना बालबालिकाले चितुवाको आक्रमणमा ज्यान गुमाएका हुन् ।

पासोमा परेर यस अवधिमा १० वटा चितुवा पनि मारिएका छन् । वन्यजन्तु र मानवबीच बढेको द्वन्द्वका कारण बैतडीको तल्लो स्वराड क्षेत्र चितुवा र बँदेल आतंकवाट त्रसित छ । जिल्ला वन कार्यालयले वन्यजन्तु र मानवबीच बढेको द्वन्द्व घटाउन धेरै प्रयास गर्दा पनि सफल हुन सकेको छैन ।

जिल्ला वनको तथ्यांकमा १० वटा चितुवा मारिएको बताइए पनि हालसम्म तल्लो स्वराड र पाटन क्षेत्रमा दुई दर्जन बढी चितुवा मारिइसकेका छन् । वन्यजन्तु संरक्षणका क्षेत्रमा कार्यरत वन विभागका पूर्वअधिकृत धर्म चन्द भन्छन्, ‘चितुवा मार्ने बहानामा बैतडीका जंगलमा रहेका दुर्लभ वन्यजन्तुको निरन्तर चोरी सिकार भइरहेको छ ।’ बहाना चितुवा मार्ने हुन्छ, तर संगठित रूपमा वन्यजन्तुको चोरी सिकारी भइरहेको चन्दले बताए । ‘जलवायु परिवर्तनको असरले मानव र वन्यजन्तुबीच बढेको द्वन्द्वको यो उदाहरण हो,’ जिल्ला वन कार्यालय बैतडीका अधिकृत रामचन्द्र लामाले भने, ‘विभिन्न खाले जनचेतना कार्यक्रम सञ्चालन गर्दागर्दै पनि समस्या समाधान हुन सकेको छैन ।’

मानव बस्तीमा छिरेर चितुवाले लगातार मान्छेको सिकार गर्न थालेपछि पासो थापेर चितुवासहित वन्यजन्तु मार्ने क्रम पनि बढेको उनले बताए । लामाले भने, ‘जिल्ला वन कार्यालयको जानकारीमा आएकोभन्दा निकै बढी वन्यजन्तु मारिएको आशंका छ ।’ वन्यजन्तुका कारण मानवीय क्षति भएको तत्काल जानकारीमा आउने भए पनि वन्यजन्तु मारिएको विषयमा धेरै जानकारी सम्बन्धित कार्यालयलाई आउँदैन । उनले भने ‘वन कार्यालयले निरन्तर वन्यजन्तु र मानवबीच बढेको द्वन्द्व कम गर्ने प्रयास गरिरहेको छ ।’

वन विनाशले वन्यजन्तु मानव बस्तीमा

गत शनिवार पञ्चेश्वरमा चितुवा पासोमा फसेको प्रहरीले खबर गरेपछि अधिकृत लामा सहितको टोली त्यसतर्फ गएको छ । हरेक तेस्रो दिन बैतडीको तल्लो स्वराड क्षेत्रमा वन्यजन्तु पासोमा परेको खबर आउने गरेको वनकर्मीले बताएका छन् । जिल्ला वन कार्यालयका प्रमुख वन अधिकृत प्रभात सापकोटा अनियन्त्रित वनजंगल विनाशका कारण वन्यजन्तु मानव बस्तीमा आउन थालेको बताउँछन् । वन अधिकृत सापकोटाले भने, ‘चितुवा प्रभावित क्षेत्रमा नि:शुल्क सोलार वितरण, जडीबुटी खेती, वनमा आधारित विविध आयआर्जनका कार्यक्रम सञ्चालन गरिएको छ ।’

३ सय ५२ सामुदायिक वन रहेको बैतडीका अधिकांश सामुदायिक वन फँडानीका कारण उजाड भइसकेका छन् । पानीको चरम संकट रहेको जिल्लाको तल्लो स्वराड क्षेत्रमा पनि वन फँडानीका कारण जंगल क्षेत्र उजाड भइसकेकाले वन्यजन्तु मानव बस्तीमा आउन थालेको मेलौलीका धर्म नायकले बताए । उनले भने, ‘जंगल समाप्त भयो, जंगलमा रहेका पानीका मुहान सुकिसकेपछि वन्यजन्तु आहारको खोजीमा मानव बस्तीमा आउन थालेका हुन् ।’