हराउँदै ढिकी–जाँतो

अहिले गाउँ–गाउँमा धमाधम आधुनिक विद्युतीय र डिजेलबाट चल्ने मिल स्थापना भइरहेका छन् । प्रविधिले परम्परागत साधनलाई विस्थापित गर्दै लगेको छ । महाकाली –६ की जमुना रैखोलाले आधुनिक उपकरणले धान कुट्ने, तोरी पेल्ने, गहु, मकै पिस्ने परम्परागत मेसिन विस्थापित गरेको बताइन । ‘ढिकी, पानी घट्ट र जाँतोमा पिसेको अनाज बाट पकाइएका परिकार निकै स्वादिला हुन्थे,’ उनले भनिन्, ‘विधुतिय उपकरणले सजिलो त भएको छ । तर स्वाद हरायो ।’

परिवर्तित समय, प्रविधिको विकास र मानिसको कष्ट गर्ने बानी हराउदैं जाँदा परम्परागत प्रविधि लोप हुदैं गएको उनको भनाई छ । परम्परागत प्रविधि लोप हुदैं गएपछि पानी घट्ट, ढिकी र जाँतोमा कुटेको चामल र पिठोसमेत पाइनै छाडेको दुहु –१ का रामसिंह महराले बताए । ‘ढिकीमा कुटेको चामल र पानी घट्टमा पिसेको पीठो नै मीठो लाग्छ,’ उनले भने, ‘ढिकीको चामल, जाँतो र पानी घट्टको पीठोको स्वाद अब कहा पाउनु ? त्यसले स्वास्थ्यलाई पनि फाइदा पुग्थ्यो ।’

कुनैकुनै गाउँमा फाटफुट परम्परागत ढिकी जाँतो देख्न पाइन्छ । खुट्टाले धान कुट्ने ढिकी त भेटिनै छाडेको छ । स्थानीय बासिन्दा छिटो, छरितो र सुखभोगी भएकाले पनि परम्परागत साधन छोडदै गएका हुन । ‘पहिले प्रत्येक घरमा ढिकी र जाँतो हुने गरेपनि हाल भने कहिकतै मात्रै प्रयोगमा ल्याएको भेटिन्छ । यस्ता प्रविधिहरूको आधुनिकिकरण गरी अझै कम लागत र सर्वसुलभताका आधारमा विकास गरे परम्परागत प्रविधिको संरक्षण हुन्थ्यो,’ महराले भने ।