बारीमै कुहियो तरकारी

खोड्पेका कृषक धनबहादुर ऐरले ११ रोपनी जग्गामा लगाएको टमाटर, काउली र सिमी बारीमै कुहिएको बताए । ‘अन्नबाली बँदेलले नष्ट गर्‍यो । वर्षाले तरकारी बारिमै कुहियो,’ उनले भने । तरकारी खेती गर्ने यहाँका ३४ परिवारको बालीनाली नष्ट भएपछि बिचल्लीमा छन् । ‘जंगली जनावरले क्षति पुर्‍याएमा राज्यले कानुनबमोजिम दिनुपर्ने गत वर्षकै क्षतिपूर्ति नपाउँदै यस वर्ष झन् ठूलो क्षति भएको छ,’ ऐरले भने ।

बैतडी डडेलधुरा सिमानाको अनारखोली र अजयमेरुको लेक क्षेत्रमा पनि व्यावसायिक तरकारी खेती गर्ने कृषकहरूले बर्सेनी १ करोड ५० लाख बढीको तरकारी बिक्री गर्थे । यो बर्ष भने वारीमा कुहिएको तरकारी सफा गरिरहेका छन् । सबैभन्दा बढी तरकारी निर्यात हुने समयमा नै बारीमा कुहिएको तरकारी सफा गर्नुपरेको कृषकहरूले गुनासो गरेका छन् ।

डडेलधुराको भागेश्वर गाउँपालिका ५ वटै वडामा जंगली बँदेलले १ सय २३ हेक्टरमा लगाइएको मकै, धान र तरकारी बाली नष्ट गरेको छ । महाभारत पर्वत शृंखला छेउका गाउँमा बँदेलले आतंक नै मथ्थ्चाएको कृषकहरूले बताएका छन् ।

‘फल लाग्ने समयमा निरन्तर बर्षाका कारण तरकारीका बिरुवा नै कुहिएका छन्,’ समैजीका कृषक नन्दराम भट्टले भने, ‘निरन्तर वर्षाले कृषकको लगानीसमेत नउठ्ने गरी क्षति पुगाएको छ ।’ अजयमेरु गाउँपालिकाको चिपुर, पसेला, भद्रपुर, साबिकको अजयमेरु गाविसमा पनि जंगली बँदेलले क्षति पुर्‍याएको छ । साबिकको चिपुर र भद्रपुर गाविसमा लगाइएको अधिकांश मकै बाली बँदेलले सखाप पारेको छ ।

स्थानीय कृषक जयराज ऐरले भने, ‘मकै यस क्षेत्रको मुख्य खाद्य वाली नष्ट भएपछि कृषकहरू बिचल्लीमा परेका छन् ।’ मकैसँगै भट्टमास, सिमी, दालजन्य गेडागुडी सबै बँदेलले नष्ट गरेपछि कृषकहरू ठूलो मारमा परेका हुन् । मकैपछि यस क्षेत्रमा सबैभन्दा बढी उब्जनी हुने दालजन्य गेडागुडी बर्सेनी तराई निर्यात हुने गरेको थियो ।

ठूलो मात्रामा भटमास उत्पादन हुने यस क्षेत्रमा गत वर्षदेखि बदेलले नष्ट गर्न थालेको हो । कृषक बोहरा भन्छन्, ‘जमिनमुनी रहेको कुर्मुलो जातको किरा खानका लागि बँदेलले पुरै बारी खनेर सखाप पार्ने गरेको छ ।’ तरकारी खेतीका लागि प्रसिद्ध रहेको भागेश्वर गाउँपालिकाको वडा नम्बर ४ र ५ मा निरन्तर वर्षाले तरकारी बालीमा ठूलो क्षति पुगेको छ । ‘लगातारको वर्षाले टमाटर फल्ने समयमा बारीमै कुहिएको छ,’ स्थानीय शिक्षक भुवनराज भट्टले भने, ‘बर्षेनि एक हजार मेट्रिक टन बढी टमाटार फल्ने भागेश्वर गाउँपालिका क्षेत्रमा ठूलो क्षति पुगेको छ ।’

वडा नम्बर ४ को किमउला, नौ गाउँ , डुंगरी, धामीगाउँ, बगरकोट, लाकम, एकथरा, कुरगाइल, ऐडुंग्रा, न्यालेक, ग्वलाई लगायतका क्षेत्रमा ठूलो मात्रामा उत्पादन हुने टमाटर धनगढी नेपालगञ्ज हुँदै सीमा क्षेत्रका भारतीय बजारमासमेत पुग्ने गरेको छ । टमाटरसँगै काउली, सिमी, सिमला मिर्च, खुर्सानी, भिण्डी, लौका र फर्सिसमेत ठूलो मात्रामा उत्पादन हुने यो क्षेत्रमा निरन्तर बर्षाले तरकारीवाली वारीमै नष्ट भएको छ । स्थानीय कृषक गणेशबहादुर टेरले भने, ‘अत्यधिक बर्षाका कारण यस बर्ष अन्य बर्षको तुलनामा आधाभन्दा पनि कम तरकारी उत्पान हुने देखिएको छ ।’

किटनाशक बिषादी प्रयोग गर्न नपाउँदा फलेको टमाटर पनि कीरा परेको छ । फल्न नपाएको टमाटरको बोट नै कुहिएको उनले बताए । लहराबाट फल्ने लौकी, फर्सि, मिठो करेला, तितो करेला पनि बारीमै कुहिएको कृषकहरूले बताएका छन् ।

पाएनन् क्षतिपूर्ति
२०७४ देखि सरकारले कानुन बनाएर जंगली जनावरले बालीनाली क्षति भएमा १० हजार देखि १० लाखसम्म क्षतिपूर्ति दिने घोषणा गरे पनि हालसम्म कृषकहरूले क्षतिपूर्ति पाउन सकेका छैनन् । कृषि विकास कार्यालयको सिफारिसमा वन विभागले दिने क्षतिपूर्ति पाउन गत वर्ष डडेलधुराबाट मात्र २ सय ३४ कृषकका फाइल जिल्ला कृषि विकास कार्यालयले सिफारिस गरेको थियो ।

वरिष्ठ कृषि प्राविधिक टेकबहादुर विष्टले भने, ‘गत वर्ष जिल्ला भरीबाट आएका निवेदनमा छानविन पछि २ सय ३४ फाइल सिफारिस भएका हुन् ।’ जिल्ला वन, गाउँपालिका र स्थानीय प्रशासनको छानबिन र सिफारिसपछि क्षति भएका कृषकहरूको फाइल सिफारिस गरिएको उनले जानकारी दिए । ‘गत वर्ष १० लाख माग गरेका हौं,’ बिष्टले भने, ‘तर हालसम्म कसैले पनि क्षति पूर्ति पाउन सकेका छैनन् ।’ यस आर्थिक वर्षको तिन महिना नबित्दै २ सय बढी कृषकले निवेदन दिएको उनले बताए ।

ऐन अनुसार वन विभागले वन्यजन्तुका कारण मानवीय क्षतिमा १० लाख, अंगभंगमा ३ लाख ५० हजार, घाइतेलाई २ लाख, बालीनाली क्षतिको १० हजारदेखि ३० हजारसम्म क्षतिपूर्ति दिने व्यवस्था गरेको छ ।