छाउगोठको पीडा : आगोले शरीर जल्यो, सपना जलेन

९ कक्षा पढदै गरेकी यी किशोरी अहिले छाउपडीविरुद्धको अभियानमा होमिने योजना बुनिरहेकी छन् ।

सहारा घरका संरक्षक बलबहादुर विष्टको सल्लाहमा उनी वसन्त मुरारी माध्यमिक विद्यालयमा नि:शुल्क अध्ययन गरिरहेकी छन् । पढाइबाट फुर्सद निकालेर डम्मरा दीनदुखी बेसहाराको सेवामा खटिने गरेकी छन् । उनी यहाँ आफ्नै मनमर्जीले आएकी हुन । बेसहाराहरूको सेवा गर्न पाएकामा आफूलाई भाग्यमानी ठान्छिन्, डम्मरा ।

सहारा घरबाटै उनले छाउपडी प्रथाविरुद्धको अभियन्ता बन्ने सपना बुनेकी छन् । ‘सुदूरपश्चिमेली समाजमा रहेको छाउपडी प्रथाका कारण मेरो ज्यान जोखिममा पर्‍यो,’ उनले भनिन्, ‘अरू दिदीबहिनीहरूले मेरोजस्तो पीडा भोग्नु नपरोस् भनेर भविष्यमा छाउपडीविरुद्धको अभियानमा सक्रिय हुने इच्छा छ ।’ उनको शरीरमा आगाले पोलेका दाग छन् ।

‘सुन्दर शरीर कुरूप मात्रै भएन, अपांग पनि भए,’ उनले भनिन् । २०७३ वैशाखको घटना थियो त्यो । डोटीको गाजरीस्थित छाउगोठमा अचानक आगलागी भयो । महिनावारी बार्न उनी छाउगोठमै बसिरहेकी थिइन् । घरदेखि केही दूरीमै थियो, छाउघर । ‘गोठमा आगो कसरी लाग्यो अहिलेसम्म रहस्यमै छ,’ उनले विगत सुनाइन् । उनी त्यो घटना सम्झिन चाहँदिनन् । ‘सुतिरहेकी थिए, अचानक आगोको रापले पोल्न थाल्यो । आत्तिँदै ब्युँझिए र बाहिर निस्कने प्रयत्न गरे तर धूवाँ र रापले ढोका खोल्न सकिनँ । काकाले आगो निभाउँदै बाहिर निकालें र बाँच्न पुगें,’ उनले भनिन् ।

डम्मराले तीन महिनासम्म घरेलु उपचार गरिन् । घटनाको तेस्रो महिनामा एक गैरसरकारी संस्थाले उपचारका लागि काठमाडौं पठाउने भयो । त्यसपछि डम्मराको काठमाडांैको अस्पतालमा उपचार भयो । त्यो पीडादायी घटना कैलाली बहुनियाका समाजसेवी बलबहादुर विष्टले पनि सुनेका थिए । उपचारपछि घर फर्किंदा लम्कीमा उनीहरूको पहिलो भेट भयो ।

‘विष्ट अंकलले असहायहरूको सहारा केन्द्र खोल्न लागेको बताएका थिए,’ डम्मराले भनिन्, ‘उहाँले नै असहायका साथमा बसेर आफ्नो पढाइलाई निरन्तरता दिन सक्छौ भने आउनू भनेर सम्पर्क नम्बर दिएका थिए । घरमा बस्दा पढ्ने चाहना पूरा हुने अवस्था नदेख्दा सहारा घरमा आश्रय लिन आएँ ।’

सहारा घरमा प्रवेस गरेपछि समाज सेवामा लाग्ने प्रेरणा अझ दरिलो भएको उनले बताइन् । ‘मेरो मनमा छाउपडी कुप्रथाका विरुद्ध लड्ने र त्यसको अभियन्ता बन्ने सोच छ,’ उनले भनिन्, ‘तर, म यो प्रथाको विरुद्ध भोलि समाजमा कसरी लड्न सकौंला, मलाई नै थाहा छैन ।’ उनले छाउगोठमा बस्नुपर्दा सर्प र बिच्छीले टोकेर मरेका घटना सुनेकी छन् ।

गाउँघरमा रहेका छाउगोठ भत्काउने अभियानले यो प्रथाको अन्त्य नहुने उनको बुझाइ छ । समाजमा चेतना नफैलिएसम्म यो प्रथा जीवित रहिरहन्छ भन्दै सामाजिक चेतनाका कार्यक्रम प्रभावकारी हुनुपर्ने उनी बताउँछिन् ।

बलबहादुर विष्टले बर्दगोरिया धार्मिक वनमा स्थापना गरेको सहारा घरमा डम्मराझैं आर्थिक अवस्था कमजोर भएका पाँच किशोरीलाई आश्रय दिएर स्थानीय वसन्त मुरारी स्कुलमा नि:शुल्क पढाउन सहयोग पुर्‍याएका छन् । अन्य खर्च सहाराले जुृटाउने गरेको छ ।