तटबन्ध निर्माणमा महिला

नदी किनारमा भईरहेको तटबन्ध निर्माणको काममा उनी गाउँलेसंँगै खटिन्छिन् । तटबन्धले गाउँको सुरक्षासंँगै रोजगारी पनि दिएको उनको बुझाइ छ ।

ढकनाघाटमा पुरानो तटबन्ध मर्मतसंँगै स्पर निर्माणको काम चलिरहेको छ । यहांँ तटबन्ध निर्माणमा पुरुष भन्दा महिला बढी छन् । उनीहरू सबै नदी किनारकै बासिन्दा हुन् । ‘तटबन्ध निर्माण हुँदा हामीले काम पनि पाएका छौं,’ पुजा भन्छिन्, ‘८० दिनदेखि हामी नदी किनारमै तटबन्धको काममा लागेका छौं ।’

कोहि ढुंगा बोकिरहेका छन् । कोहि जालीमा ढुंगा भरान गरिरहेका छन् । केहि महिला ग्याबिन जाली मिलाउने काम गरिरहेका छन् । यो काममा थोरै पुरुषहरू पनि छन् । जेठ अन्तिमतिर मध्य दिनको टण्टलापुर घाममा समेत महिलाहरू निकै लगनशील भएर काममा लागेका छन् । ‘काम नगरे के खाने भन्ने चिन्ता हुन्छ,’ पुजाले भनिन्, ‘त्यहि भएर यस्तो गर्मीमा पनि वालबच्चा छाडेर आएका छौं ।’

महिलाहरू बिहान ८ बजे काममा आउँछन् । दिउसो १२ बजे घर फर्किन्छन् । २ घण्टामा खाना बनाएर पुनः २ बजे फेरी काममा फर्किन्छन् । सांँझ ६ बजेसम्म ग्याबिन जालीमा ढुंगा भर्ने काम गर्छन् । वर्खायाम नजिकिदै गर्दा महाकालीमा पानीको बहाव बढै छ । यहि कारणले तटबन्ध निर्माणको काम तीब्र पारिएको हो ।

‘दिनभरि ढुंगा बोकेर ५ सय ज्याला पाइन्छ,’ ८० दिनदेखि तटबन्ध निर्माणको काममा ज्यालादारी गरिरहेकि ढकनाघाटकि अर्की महिला बिस्नाले भनिन्, ‘दिनभरि ढुंगा बोकेर सांँझ बिहान खान पुग्छ, काम नपाइए भोकै बस्नुपर्ने हुन्छ ।’ उनले आफ्नो खेतबारीको उत्पादनले ३ महिना पनि खान नपुग्ने भएकाले कहिले खेतीपातीको काममा त कहिले निर्माणको काममा मजदुरी गरेर परिवारको खर्च चलाइरहेको बताइन् ।

केहि वर्षअघि सम्म ग्याबिन जाली बनाउने देखि तटबन्ध निर्माणका लागि जालीमा ढुंगा भर्ने सबै काममा भारतीय कामदार नै हुन्थे । जब बिस्तारै ग्याबिन जाली बनाउने काम नेपाली कामदारले सिके भारतीय बिस्थापित भए । ग्याबिन तार जाली बुन्ने काममा विशेष गरि थारु समुदायका युवाहरू बढी छन् । अहिले तारजाली भर्ने तथा तटबन्ध निर्माणको काम गर्ने पनि सबै नेपाली कामदार नै छन् ।

ढकनाघाटको तटबन्ध निर्माणका लागि महाकाली नगरपालिका ३ चांँदनीबाटसमेत स्थानीय बासिन्दा यहाँं पुगेका छन् । उनीहरू पनि महिलाहरूसंँगै बिहान ८ बजेदेखि सांँझ ६ बजेसम्मै काम गर्छन् । महिला र पुरुष दुवैले पाउने ज्याला भने समान हो ।

ढुंगा भरेपछि जाली मिलाउने काममा पुरुषहरू दक्ष हुने भएकाले पनि उनीहरूलाई काममा लगाइएको हो । ‘हामीहरू पनि सुरुदेखि नै तटबन्ध निर्माणको काममा छौं,’ स्थानीय एक युवकले भने, ‘अब जेठभित्रै काम सक्नुपर्ने भएकाले जोडतोडले लागेका छौं ।’ महाकालीमा पानी बढेपछि काम गर्न सकिदैन । त्यतिबेलासम्म काम नसके बर्खामा कटानको जोखिम पनि त्यतिकै हुन्छ । गाउंँलेहरू नदी कटानबाट जोगिनुका साथै घर आंँगनमै मजदुरी गरेर आम्दानी पाउनकै लागि अप्ठेरो भएपनि निरन्तर काममा लागेका छन् ।