कुलो भत्किँदा खेत बाँझै

रायल–उत्कडी–ठिङ खण्ड निर्माणका क्रममा २०४१ सालमा निर्माण गरिएको स्युवाड जुलीगाड सिंँचाइ कुलो भत्किए पछि रायल ज्युलोमा रोपाइँ हुन नसकेको हो । ‘कतिपयले कुलो बनेर पानी आउला भन्ने आशा मारेर खेतमा मकै छरिसकेका छन्,’ स्थानिय गजेन्द्र मल्लले भने, ‘धेरै जसोले पानी आउने आसामा खेत बाँझै छोडेका छन् ।’ उनले कुलो भत्किएपछि रायलका मात्र १ सय ११ परिवारको रोपाइँ प्रभावित भएको बताए ।

जुलीगाड र पाल्तीछडा भन्ने ठाउँमा मुहान रहेको यो कुलो २०४१ साल तिर तत्कालिन दोस्रो पहाडी सिँंचाई आयोजनाले निर्माण गरेको थियो । करिब ४ किलोमिटर लामो कुलो यस भन्दा पहिला २०५२ साल तिर जयपृथ्वी राजमार्ग निर्माणका क्रममा पुर्णरुपमा क्षतीग्रस्त भएपछि यस गाउँपालिकाको सेकु, डुडिल, कनाडा, साज, बगाल, रायल, चौडाला र पालिखेत गाउँका बासिन्दाको रोपाई २३ वर्ष सम्म प्रभावित भएको थियो ।

स्थानीय कटक मल्लका अनुसार राजमार्ग बन्ने क्रममा कुलो भत्किए पछि यि गाउँका करिब २ हजार ५ सय परिवारको सयौं हेक्टर खेत बाँझै रहने अबस्था आएको थियो । परम्परागत कुलो सडकले भत्काए पछि अझै पनि कतिपय गाउँमा सिंँचाईको व्यवस्था हुन सकेको छैन ।

यद्यपि रायलका बासिन्दाले भने जनश्रमदान गरेर पाल्तीछडा झरनाबाट दुइ वर्ष अघि यो कुलो सञ्चालन गरेका थिए । ‘राजकुलो भत्किए पछि २३ वर्ष सम्म जिउलो कहिले बाँझै हुन्थ्यो । कसैले भुँवा (घैया) खेती गर्ने गरेका थियौ’ पुर्व शिक्षक समेत रहेका स्थानिय जयबहादुर मल्लले भने ‘कसैले पनि कुलो मर्मत नगरी दिए पछि हामी गाउँले मिलेर ६ महिना सम्म काम गरेर पानी चलायौं । अहिले अर्को सडक आएर फेरी भत्काइ दियो । अब के गर्ने ? ।’

रायल– उत्कडी– ठिङ सडकखण्डका कारण सिंँचाई कुलोमा मात्र क्षती भएको छैन । यसले बझाङलाई बाहिर जिल्लासँग जोड्ने एकमात्र जयपृथ्वी राजमार्ग पनि भत्किने अवस्थामा पुगेको छ । पक्की राजमार्गको समानान्तर तल निर्माण गरिएको यो शाखा सडकमा खसेको पहिरो राजमार्गको नजिकै पुगिसकेको छ । स्थानिय दिपेश भण्डारीले भने, ‘ठुलो वर्षा भयो भने जुनसुकै बेला पनि हाइवे भत्किन सक्छ ।’ शाखा सडकको कारण करिब ५ सय मिटर मुख्य सडक भत्किने अवस्थामा पुगेको छ ।

यता सडक निर्माणको जिम्मा पाएको निर्माण कम्पनी कालिका, चन्द्रा एन्ड वसन्त जेभीका प्रतिनिधी अशोक मल्लले सिँंचाई कुलो गतवर्ष नै भत्किएको र आफुहरूले पुर्न निर्माण गरिदिएको भए पनि यस वर्ष पुनः भत्किए पछि समस्या भएको बताए । उनले हाललाई अस्थायी रुपमा कुलो सञ्चालन गर्नका लागि आफुहरूले प्रयास गरिरहेको बताउदै हिउँदमा पक्कीकुलो बनाउने ठेकेदार कम्पनीको सोच रहेको जानकारी दिए ।

यस्तै जयपृथ्वी राजमार्गमा उत्पन्न भएको खतराका बारेमा जिज्ञासा राख्दा उनले सडक डिभिजन कार्यालय मातहतका इकाईहरूले सर्वे गरिदिएको ठाउँमा आफुहरूले सडक बनाएकोले त्यो विषयमा जानकारी नहुने बताए । ‘हामीले सर्वे गरिदिएको ठाउँमा काम गर्ने हो । राजमार्गलाई सुरक्षित बनाउने जिम्मा सडक डिभिजन कार्यालयको हो ।’

केही वर्ष अगाडि यो सडकको सर्वे र डिजाइनको काम सेती लोकमार्ग उत्तरखण्ड (जयपृथ्वी राजमार्ग) आयोजना कार्यालयले गरेको थियो । हाल यो सडक प्रदेश पुर्वाधार विकास कार्यालयलाई हस्तान्तरण गरिएको जनाउदै सेती लोकमार्ग उत्तरखण्ड आयोजना कार्यालयका इन्जिनियर दानबहादुर चन्दले सिंँचाई आयोजनालाई अहिले अस्थायी रुपमा सञ्चालन गर्न प्रयास भैरहेको बताए । उनले मुख्य सडकमा जोखिम भएको भए त्यसलाई न्युनिकरणका लागि पर्खाल लगाउने र बायो इन्जिनियरिङको काम गरिने बताए ।