बुटवल — रुपन्देहीको सालझन्डीकी सरिता चौधरीसित ढकिया, टोकरी, डाली, ढडिया लगायत सामग्री बुन्ने पुस्तौनी सीप छ ।
हजुरआमाले उनलाई त्यो सीप सिकाएकी हुन् । थारू संस्कृति अनुसार घरका सामान ढकिया, डाली र माछा मार्न बुन्ने ढडियाबाट उनीभन्दा अघिका पुस्ताले आय आर्जन गरेनन् । गुजाराका लागि मात्र बुने ।
यही पुस्तौनी सीपबाट सामग्री बनाएर सरिताले परिवारका चार जनाको खर्च चलाएकी छिन् । गुँद, मोज र केराका खम्बाबाट उनले ढकिया, डाली र ढडिया मात्र होइन चकटी, घन्टी, टोपी, ब्याग, टोकरी, करुवा, कप, थाली लगायतका सामग्री बनाउँछिन् ।
'सामग्री घरबाट बिक्री हुन्छन्,' उनले भनिन्, 'उपहार दिन, घर सजाउन र बिहे, पूजा लगायतमा फूल-प्रसाद लैजान धेरै लैजानुहुन्छ ।' गाउँघरका छिमेकीदेखि टाढा टाढाका ग्राहकले किन्ने गरेको उनले बताइन् । पहिले पहिले संस्कृति अनुसार दैनिक प्रयोगका लागि बनाइने थारू हस्तकलाका सामग्री अहिले अन्य समुदायमा लोकपि्रय हुँदै गएको छ ।
दैनिक प्रयोजनका लागिभन्दा सजावटका लागि थारू हस्तकलाका सामग्रीप्रति अन्यको आकर्षण बढेको छ । पर्यटन केन्दि्रत होटलमा संस्कृतिका रूपमा यस्ता हस्तकला राख्न थालिएको छ । फरक-फरक शैलीमा बनाइएका सामग्री उपहार दिन, घर तथा कार्यालय सजाउन प्रयोग हुन थालेका छन् । जसले गर्दा धेरै थारू युवा अहिले हस्तकलालाई परिमार्जन गर्न र यसलाई व्यवसाय बनाउन जुटेका छन् । थारू अगुवा सरस्वती चौधरी थारू हस्तकलाका सामग्रीलाई स्थानीय स्तरमा हुने मेला, प्रदर्शनी तथा महोत्सवमा समेत बिक्रीका लागि राख्ने गरिएको बताउँछिन् ।
'धेरै पनि बिक्री हुन्छ । गाउँघरमा भन्दा मेलामा भनेको मोलमा सामग्री बेच्न सकिन्छ,' उनले भनिन् । सालझन्डी, मोतीपुर, पर्रोहा, रुद्रपुर, सिक्टहन, मसिना, साडी, जोगडा, विष्णुपुरा लगायत गाविसमा रहेका थारू समुदायका करिब तीन दर्जन थारू महिलाले व्यावसायिक रूपमै थारू हस्तकलाका सामग्री निर्माण गर्ने गरेका छन् । पर्यटकलाई लक्षित गरेर गुँद, मोज, केरा र कागजबाट बनाइएका सजावटका सामग्रीको बिक्रीसमेत राम्रो छ । लुम्बिनी क्षेत्रका थारू महिलाहरू अशोक स्तम्भ, चकटी घण्टी, टोपी, डाली, ब्याग, टोकरी, ढकिया, करुवा, कप, बुद्धमूर्तिलगायत सामग्री बनाउँछन् ।
यस्ता सामग्री आन्तरिक तथा वाह्य पर्यटकहरूले किन्ने गरेको विष्णुपुराकी भगवती थारूले बताइन् । करिब आठ वर्षअघि ग्रामीण गरिबी निवारण परियोजनाले गरिबी निवारण तथा स्थानीय कला संरक्षणका लागि भन्दै उनीहरूलाई यो कलामा आधुनिकता भर्न सिकाएको थियो । 'हामीले सामान बनाएर आफैले नै बेच्ने स्थिति भने अझै भएको छैन,' उनले भनिन्, 'गाउँघरमा अर्को व्यापारीलाई बेच्दा उसले आफूले बेच्नेभन्दा कम पैसा दिन्छन् ।'
हस्तकलाका सामग्रीको माग बढेपछि प्रोत्साहनका लागि भन्दै जिल्लामा महोत्सव आयोजक व्यावसायिक संघ-संस्थाले निःशुल्क तथा कम शुल्कमा स्टल दिएर राख्ने गरेका छन् । मेलाबाट दिइने उपहारमा पनि यी सामग्रीलाई महत्त्व दिने गरेका छन् । 'सीप र जाँगर भए थारू महिलालाई आफ्नो हस्तकलामा दाम कमाउने थुप्रै सम्भावना छ ।' हालै बुटवलमा आयोजित मेलामा स्टलमा सहभागी सुशीला थारूले भनिन् ।
लगानी र सिकेको सीप बचाउन बजार विस्तारमा व्यापारिक संघ-संस्थाले पनि सहयोग गर्ने हो भने लुम्बिनी आउने पर्यटकलाई लुम्बिनीको चिनोका रूपमा पनि बेच्न सकिन्छ । 'स्थानीय चिनो लैजान नपाउँदा रित्तो हात फर्केका बेला हाम्रा सामानको बजारीकरण हुने हो भने मज्जाले बिक्छन्,' उनले भनिन् । यसका लागि रोजगारदाता संघ-संस्थाहरू, लगायत साना तथा घरेलु उद्योग कार्यालयबाट बेलाबेलामा थप सीपबारे तालिम दिने, बिना धितो ऋण उपलब्ध गराउनेजस्ता कार्यक्रम भए बेस हुने उनले बताइन् ।
प्रकाशित : माघ ८, २०७० ११:५५
यही पुस्तौनी सीपबाट सामग्री बनाएर सरिताले परिवारका चार जनाको खर्च चलाएकी छिन् । गुँद, मोज र केराका खम्बाबाट उनले ढकिया, डाली र ढडिया मात्र होइन चकटी, घन्टी, टोपी, ब्याग, टोकरी, करुवा, कप, थाली लगायतका सामग्री बनाउँछिन् ।
'सामग्री घरबाट बिक्री हुन्छन्,' उनले भनिन्, 'उपहार दिन, घर सजाउन र बिहे, पूजा लगायतमा फूल-प्रसाद लैजान धेरै लैजानुहुन्छ ।' गाउँघरका छिमेकीदेखि टाढा टाढाका ग्राहकले किन्ने गरेको उनले बताइन् । पहिले पहिले संस्कृति अनुसार दैनिक प्रयोगका लागि बनाइने थारू हस्तकलाका सामग्री अहिले अन्य समुदायमा लोकपि्रय हुँदै गएको छ ।
दैनिक प्रयोजनका लागिभन्दा सजावटका लागि थारू हस्तकलाका सामग्रीप्रति अन्यको आकर्षण बढेको छ । पर्यटन केन्दि्रत होटलमा संस्कृतिका रूपमा यस्ता हस्तकला राख्न थालिएको छ । फरक-फरक शैलीमा बनाइएका सामग्री उपहार दिन, घर तथा कार्यालय सजाउन प्रयोग हुन थालेका छन् । जसले गर्दा धेरै थारू युवा अहिले हस्तकलालाई परिमार्जन गर्न र यसलाई व्यवसाय बनाउन जुटेका छन् । थारू अगुवा सरस्वती चौधरी थारू हस्तकलाका सामग्रीलाई स्थानीय स्तरमा हुने मेला, प्रदर्शनी तथा महोत्सवमा समेत बिक्रीका लागि राख्ने गरिएको बताउँछिन् ।
'धेरै पनि बिक्री हुन्छ । गाउँघरमा भन्दा मेलामा भनेको मोलमा सामग्री बेच्न सकिन्छ,' उनले भनिन् । सालझन्डी, मोतीपुर, पर्रोहा, रुद्रपुर, सिक्टहन, मसिना, साडी, जोगडा, विष्णुपुरा लगायत गाविसमा रहेका थारू समुदायका करिब तीन दर्जन थारू महिलाले व्यावसायिक रूपमै थारू हस्तकलाका सामग्री निर्माण गर्ने गरेका छन् । पर्यटकलाई लक्षित गरेर गुँद, मोज, केरा र कागजबाट बनाइएका सजावटका सामग्रीको बिक्रीसमेत राम्रो छ । लुम्बिनी क्षेत्रका थारू महिलाहरू अशोक स्तम्भ, चकटी घण्टी, टोपी, डाली, ब्याग, टोकरी, ढकिया, करुवा, कप, बुद्धमूर्तिलगायत सामग्री बनाउँछन् ।
यस्ता सामग्री आन्तरिक तथा वाह्य पर्यटकहरूले किन्ने गरेको विष्णुपुराकी भगवती थारूले बताइन् । करिब आठ वर्षअघि ग्रामीण गरिबी निवारण परियोजनाले गरिबी निवारण तथा स्थानीय कला संरक्षणका लागि भन्दै उनीहरूलाई यो कलामा आधुनिकता भर्न सिकाएको थियो । 'हामीले सामान बनाएर आफैले नै बेच्ने स्थिति भने अझै भएको छैन,' उनले भनिन्, 'गाउँघरमा अर्को व्यापारीलाई बेच्दा उसले आफूले बेच्नेभन्दा कम पैसा दिन्छन् ।'
हस्तकलाका सामग्रीको माग बढेपछि प्रोत्साहनका लागि भन्दै जिल्लामा महोत्सव आयोजक व्यावसायिक संघ-संस्थाले निःशुल्क तथा कम शुल्कमा स्टल दिएर राख्ने गरेका छन् । मेलाबाट दिइने उपहारमा पनि यी सामग्रीलाई महत्त्व दिने गरेका छन् । 'सीप र जाँगर भए थारू महिलालाई आफ्नो हस्तकलामा दाम कमाउने थुप्रै सम्भावना छ ।' हालै बुटवलमा आयोजित मेलामा स्टलमा सहभागी सुशीला थारूले भनिन् ।
लगानी र सिकेको सीप बचाउन बजार विस्तारमा व्यापारिक संघ-संस्थाले पनि सहयोग गर्ने हो भने लुम्बिनी आउने पर्यटकलाई लुम्बिनीको चिनोका रूपमा पनि बेच्न सकिन्छ । 'स्थानीय चिनो लैजान नपाउँदा रित्तो हात फर्केका बेला हाम्रा सामानको बजारीकरण हुने हो भने मज्जाले बिक्छन्,' उनले भनिन् । यसका लागि रोजगारदाता संघ-संस्थाहरू, लगायत साना तथा घरेलु उद्योग कार्यालयबाट बेलाबेलामा थप सीपबारे तालिम दिने, बिना धितो ऋण उपलब्ध गराउनेजस्ता कार्यक्रम भए बेस हुने उनले बताइन् ।
प्रतिक्रिया
