कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२३.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५५

त्रिवि विभागहरूको पुनर्जीवन

मुलुककै जेठो र ठूलो शैक्षिक केन्द्र त्रिभुवन विश्वविद्यालय (त्रिवि) ले चालिसौं दीक्षान्त समारोह मनाइरहँदा मानविकी संकायतर्फका अधिकांश विभाग विद्यार्थीविहीन

त्रिवि विभागहरूको पुनर्जीवन
बन्ने खतरा देखिएको छ । सामाजिक नेतृत्व निर्माण गर्न सक्षम भनिएका तिनै विभागमा कुनै बेला विद्यार्थीको घुइँचो हुन्थ्यो । भूगोल, राजनीतिशास्त्र, इतिहास, संस्कृति, पुरातत्त्व, संस्कृत, हिन्दी, बौद्ध दर्शन, मनोविज्ञान, भाषाशास्त्र अध्ययनजस्ता विभागहरू करिब रित्तो अवस्थामा पुग्नु प्राज्ञिक क्षेत्रका लागि शुभसंकेत होइन ।
शिक्षाले मानिसलाई सीप, रोजगारीका लागि योग्य त बनाउनुपर्छ नै । तर उच्च शिक्षाको सम्पूर्ण पक्षलाई यस धारणाले प्रतिविम्बित गर्दैन । असल शिक्षण संस्था त्यो हो जसले ज्ञान उत्पादन, पुनरुत्पादन गर्नुपर्छ । अनि परिपक्व ढंगले समाजलाई हस्तान्तरण गर्न सक्नुपर्छ । गम्भीर शोध र अनुसन्धानबाट दीक्षित विद्यार्थी आम्दानीको बाटोमा सीमित हुँदैन । शिक्षाको बृहत्तर सामाजिक दायित्व हुन्छ । भारतमा बि्रटिस राज छँदाताका अरूको कारिन्दा बन्न योग्य बनाउने श्रेणीगत ँलर्ड म्याकाले पद्धति’ को शिक्षा अबको युगमा उपयुक्त छैन ।
त्रिविमात्रै नभएर हरेक विश्वविद्यालयका हरेक विभागको उत्तिकै महत्त्व छ । विशेषगरी शिक्षाशास्त्र र व्यवस्थापन विषयमा ओइरिएका विद्यार्थीको आकर्षणका पछाडि रोजगारीको सम्भावनाले काम गरेको छ । मानविकी संकायका सामु आफ्ना पाठ्यक्रम फेरबदल गर्दै कामकाजी बनाउनुपर्ने चुनौती त छ नै, त्यसमाथि आफ्नो मूल्यबोध गर्दै विद्यार्थी र अभिभावकसमक्ष सञ्चार गर्नुपर्ने दायित्वसमेत जोडिएको छ ।
आफैं सोच्ने, आफैं निर्णय लिन सक्ने आलोचनात्मक विवेक भएको नागरिक पैदा गर्न सक्नु शिक्षाको विशिष्ट लक्ष्य हो । जिम्मेवार र सुसंस्कृत मानिस निर्माणको मेरुदण्ड भनेकै शिक्षा हो । यस्तो नागरिक पैदा हुने क्षमता मानविकी संकायले अरूभन्दा बढी राख्छ । समाजका लागि चाहिने फराकिला दायराहरू यसै संकायसँग नि:सृत हुन्छन् । तसर्थ सुक्दै गएका महत्त्वपूर्ण विभागहरूलाई त्रिभुवन विश्वविद्यालयले आफ्नो उच्च प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ ।
पछिल्लो समय हावी उपभोक्तावादको मारमा परेको क्षेत्रमध्ये शिक्षा र स्वास्थ्य मुख्य हुन् । दातृ निकायहरूका लगानी र इच्छाबाट उच्च शिक्षा प्रभावित हुने हुँदा प्रज्ञावान् ठानिएका विषयहरूलाई आकर्षणहीन ठहराउन खोजिएको छ । अर्कातिर समयानुकूल पाठ्यक्रममा सुधार नहुँदा कुनै बेला उच्च आदरका साथ सम्झिइने ती विषयका विद्यार्थीले आत्मसम्मान गुमाउँदै गएका छन् । सभ्य समाजका लागि यो दुर्भाग्यपूर्ण छ ।
व्यवस्थापन पढेको विद्यार्थीले नेपाल र विश्वको इतिहास बुझेन भने उसले आफू उभिएको धरातलीय बोध गुमाउँछ । ँशुद्ध विज्ञान’ पढेको विद्यार्थीले आधारभूत नै सही, दर्शन बुझेन भने उसले विज्ञानको मानवीय प्रयोगको पक्षलाई उपेक्षा गर्न सक्छ । अर्कातिर पढेको ज्ञानलाई कामसँग जोड्न नसकेको मानविकीतर्फका विद्यार्थीले आत्मविश्वास गुमाए अर्को क्षति निम्तिन सक्छ । सरकार, त्रिवि व्यवस्थापन र शिक्षा सरोकारवालाले मानविकी संकायअन्तर्गतका डुब्दै गएका विभागहरूलाई सुधार्नेतर्फ घोत्लिन ढिलो गर्नु हुँदैन ।
आज त्रिविको दीक्षान्त समारोह पनि हो । उच्च शिक्षा हासिल गर्ने विद्यार्थीको ठूलो संख्या त्रिविबाट औपचारिक रूपमा बाहिरिँदै छ । हाम्रो शिक्षण संस्थाबाट समाजले के प्रतिफल पाइरहेको छ वा पाउन सकिरहेको छैन भन्नेबारेमा जिम्मेवार पक्षले पक्कै आत्ममन्थन गरेको हुनुपर्छ । दीक्षान्त समारोहको ऐतिहासिक घडीमा विभागहरूको सर्वोपरि विकास र उन्नतिका लागि सम्बद्ध नेतृत्वले सोच्नु आवश्यक भएको छ ।
राजनीति हाँक्नेदेखि समाजका विभिन्न अवयवमा क्रियाशील अगुवाहरूको बौद्धिक जरो भनेको विश्वविद्यालयको शिक्षा नै हो । उच्च शिक्षामा हामीले गहन अध्ययन र नैतिक मूल्य स्थापित गर्न सकेनौं भने शिक्षा व्यापार र लेनदेनको विषयमात्रै हुन जानेछ । पूर्ण मानिस त्यो हो जसले आफ्नो समय र समाजलाई हेर्ने फराकिलो धारणा निर्माण गर्न सक्छ । बन्द हुने लक्षण देखिएका विभागहरूलाई पुनर्संरचना गरियो भने हाम्रो समाजले कालान्तरमा पुनर्जीवन पाउन सक्छ ।

प्रकाशित : पुस १४, २०७१ १०:२२
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?