विगत केही वर्ष यता विश्वभर लोकभावनावादी एवं अतिराष्ट्रवादी राजनीति बढ्दै गएको छ । अमेरिकामा डोनाल्ड ट्रम्पको उदय, बेलायतमा नाइजेल फराजको राजनीतिक पुनरागमन र बोरिस जोन्सोनको प्रधानमन्त्रीत्व, युरोपियन संसदीय चुनावमा फ्रान्सकी चर्चित नेत्री मरिन ला पेनको पार्टीले हासिल गरेको जीत, तथा भारतमा नरेन्द्र मोदीको पुनर्विजय यी–आदीलाई अतिराष्ट्रवादी राजनीतिक घटनाक्रमका रुपमा लिइन्छ ।
कुनै पनि राष्ट्रले कुनै अमूक प्रणाली अपनाउनुका पछाडि आधारभूत उद्देश्य हुन्छन् । मोटामोटी रूपमा अर्गानिक खेती प्रणाली अपनाउनुका पछाडि पनि आधारभूत उद्देश्य छन् । जस्तै : दीर्घकालसम्म माटोको उत्पादकत्व कायम राख्न । कृषि प्रविधिका कारण हुनसक्ने सबै प्रकारका प्रदूषण रोक्न ।
एक शताब्दीमा झन्डै ८० वर्ष सक्रिय भएर जीवन र जगत भोग्ने मदनमणि दीक्षित/माडसा’प उर्फ मदन दाइ (१९७९ फागुन ६–२०७६ साउन ३०) को कथा सबै दीर्घजीवीको जस्तै हो । जीवनको विडम्बना र जीवन र मृत्युको विषयमा अनेकौं समाचार र छोटा विचार पढेँं । मलाई एउटा ट्विटको भाष्यले समात्यो ।
‘घामतिर नहेरी हिँडेस् नि’, भान्छाको झ्यालबाट नियालेर हेरिराख्नुभएकी आमाले बाहिर निस्केर भन्नुभयो । कालो, लामो कपालमा ठूला राता रिबन । माथि सेतो कमिज अनि तल फुर्र परेको जामा । शिशु कक्षादेखि ८ सम्मको रातो जामासँगको त्यो यात्रा । साँचिकै रातो रङसँग नै प्रेम बसिसकेको थियो ।
यतातिर पार्टी र सरकारको कुरा मिलिरहेको छैन भन्ने कुरा बाहिर आएको छ । यो कुरा बाहिर आइसकेपछि मैले झट्ट समातेर एक पार्टीको कमरेडसँग सोधेंँ, ‘के तपाईंहरूका सरकारसँग कुरा मिलिरहेको छैन कमरेड ?’ ‘कुन सरकार ?’ उनले पनि मसँग झट्ट सोधे ।
काठमाडौंमा आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (एआई) युगबारे घन्टाभर प्रवचन दिएपछि युनिभर्सिटी अफ सिंगापुरका अध्यापक ओमकार श्रेष्ठलाई दर्शकदीर्घाबाट कसैले भन्यो : सबै कुरा तथ्यमा आधारित हुँदाहुँदै पनि तपार्इँको चीनप्रति झुकाव वा सहानुभूति हो कि जस्तो लाग्यो । एआईको चर्चा हुँदा सो क्षेत्रको अग्रणी पात्र चीनको चर्चा नहुने कुरै थिएन ।
हिजोआज नेपालमा हामी राजनीतिमा लोकतन्त्र र समाजवादका चर्चा गर्छौं । त्यो सिद्धान्तको रूपमा गरिने विषय हो । सबैतिर यिनै स्थुल विषयका छलफल हुन्छन् । नेपालको संविधानले नै यो राज्यका स्थापित मूल्य के हुनेछन् भन्ने लिपिबद्ध गरेको छ । सबै राज्यका हुन्छन्, स्थापित मूल्य । तिनको पालना गर्नुपर्छ भन्ने मान्यताहरू नै त्यो देशलाई डोर्याउने आधार मानिन्छन् ।
पाकिस्तानी बालबालिकालाई विद्यालयमा काश्मीर हाम्रो ‘गर्धनको नशा’ हो भनेर पढाइन्छ । यस्तै भारतीयहरू काश्मीर आफ्नो ‘अटुट अंग’ हो भन्ने विश्वास गर्छन् । उर्दु र फारसी कविताहरूमा काश्मीरको सुन्दरताको गाथा कुँदिएको छ । यदि यो धर्तीमा स्वर्ग छ भने ‘त्यो यही हो, यही हो, यही हो,’ १४ औं शताब्दीका कवि अमिर खुस्रोले लेखेका छन् ।
हाम्रो ६२.६८ प्रतिशत जनसंख्या १५–६४ वर्ष अर्थात उत्पादनशील उमेरका भएकाले यो युग युवाहरूको भन्न सकिन्छ । २०८४ मा नेपाल प्रौढ र ३५ वर्षपछि वृद्धहरूको देशमा प्रवेश गर्दैछ । आश्रितभन्दा उत्पादनशील जनसंख्या धेरै भएको अहिलेको अवस्था न इतिहासमा थियो नत भविष्यमा हुनेछ ।
हामीकहाँ सम्बन्धमा ‘कन्सेन्ट’ अर्थात् सहमति र मञ्जुरीका कुरा त्यति बहसमा आउने गर्दैन । प्रेम सम्बन्धलाई त्यति खुला रूपमा नस्वीकार्ने र यौनलाई अश्लील मानिने हुँदा यस्ता विषयको बहस घोषित/अघोषित रूपमा सतहमा आउन पाएको छैन । त्यसो त व्यक्ति–व्यक्तिबीच असमान शक्ति सम्बन्ध भएको हाम्रो समाजमा सहमतिको नियमलाई पालन गरी आफूमा निहित शक्ति बाँड्न को तयार होस् र मञ्जुरीका कुराले सम्बन्धमा स्थान पाउन् ?
केही दिनअघि एउटा दुस्वप्न जस्तो समाचार आयो— कञ्चनपुरका लिटिलबुद्ध एकेडेमीमा कक्षा १२ मा पढ्ने सुरज लेखकले सुसाइड नोटमा प्लस टु कोअर्डिनेटर हरिलाल जोशीलाई दोषी ठहराउँदै आत्महत्या गरे । लगत्तै अर्को समाचार आयो— उक्त शिक्षक विरुद्ध विद्यार्थीका पिताले किटानी जाहेरीसमेत दर्ता गराए ।
