समयमा उखु क्रसिङ भएन

विराटनगरका कृषक ध्रुव कोइरालाले जहदा गाउँपालिकाको मझारेस्थित २ विघा खेतमा लगाएको बहुबर्षे नगदेबाली उखु समयमा काट्न नपाउँदा अन्य बाली लगाउन नपाएको गुनासो पोखे । ‘एकपटक रोपेको उखुबाट तीन वर्षसम्म बाली भित्र्याउने गरिन्छ र तेस्रो वर्ष भएको उखु बाली समयमा काट्न नपाउँदा कृषकहरूले अर्को नयाँबाली लगाउन पाएनन्,’ उनले भने, ‘मझारेस्थित २ विघाको उखु काटेर यस वर्ष मकै लगाउने मेरो योजना असफल भयो ।’ पुस दोस्रो साता काटिसक्ने उखु यति बेला काटेर अर्को बाली लगाउन नमिल्ने भएकाले क्षति व्यहोर्न बाध्य भएको गुनासो पोखे ।

यस्तै, सुनसरीको देवानगञ्जका कृषक बिपिनकुमार मेहताले समयमा उखु कटान नभएपछि नयाँ बाली र अन्तरबाली लगाउने कृषकलाई एक बाली घाटा लागेको बताए । ‘यति खेर उखु काटेपछि पुनः उखु लगाउन नचाहने कृषकको खेत बाँझै रहने भयो,’ उनले भने, ‘अन्तरबाली लगाउने कृषकले पनि राजमा, काउलीलगायतका तरकारी खेती गर्न नपाउँदा ठूलो क्षति व्यहोरिन बाध्य भएका छन् ।’

उखु पेल्ने काम समयमै भएको भए किसानले हिउँदे मकै, गहुँ र तरकारी बालिसम्म लगाउन पाउँथे । तर, यो वर्ष सुनसरीको बर्जु गाउँपालिका ५ स्थित इष्टर्न सुगर मिल्सले माघको पहिलो हप्तादेखि मात्रै उखु काट्ने पुर्जी जारी गरेकाले उक्त बाली लगाउनबाट कृषक वञ्चित भएका हुन् । उखु कटान पुस १५ गतेदेखि सुरु हुनुपर्नेमा यस वर्ष माघ दोस्रो साताबाट सुरु हुँदा आफूहरू हिउँदे बाली लगाउनबाट वञ्चित भएको कृषकहरूले गुनासो पोखे ।

सरकारले तोकेको समर्थन मूल्यमा उद्योगीहरूले उखु खरिद गर्न नमानेपछि उखु कटानमा ढिलाइ भएको हो । सरकार र उद्योगीबीचको उखु मूल्यमा भएको विवादले अन्ततः कृषक नै मार्कामा पर्न बाध्य भएका हुन् । ढिलो गरी उखु कटान सुरु हुँदा उखु फुलेर र सुकेर तौल घटेको र अर्को बाली पनि लगाउन नपाएको कृषकहरूले गुनासो पोखे ।

सुनसरी, झापा र मोरङमा उखु उत्पादन गर्दै आएका कृषकहरूको उखु फुलेर र सुकेर वजन घट्नुका साथै नयाँ बालीको फाइदासमेत गुमेको कोशी उखु उत्पादक संघका अध्यक्ष शिवलाल चौधरीले गुनासो पोखे । ‘सरकार र उद्योगीबीचको उखु मूल्यको विवादले इष्टर्न सुगर मिलले ढिलो गरी उखु कटानका लागि पुर्जी जारी गरेकाले समस्या भयो,’ उनले भने, ‘सरकार र उद्योगीबीचको लडाइँले मार खेप्दै आएका यहाँका कृषक आफैं इष्टर्न सुगर मिलका सञ्चालकसँग सम्झौता गरेर कटान पुर्जी लिन बाध्य भए ।’

इष्टर्न सुगर मिल्सका उखु विभाग प्रमुख सुरेसप्रसाद मेहताका अनुसार ढिलो गरी उखु कटान सुरु भएको अवस्थामा मिलमा उखु पेलेर निकालेको रस तताएर उमाल्ने दुईवटा प्यान पडकिएपछि झन समस्या बल्झेको बताए । उनले यसले गर्दा थप २० दिन उखु कटानमा ढिलाइ भएको सुनाए । उनले अहिले मिल्समा दैनिक २२ देखि २४ हजार क्विन्टल उखु क्रसिङ सुरु भएकाले उखु कटानमा तीव्रता आएको बताए ।

मेहताका अनुसार ढिलो भए पनि हालसम्म ८ लाख क्विन्टल उखु पेल्ने काम सकिएको छ । उनले माघमा उखु बिक्री गरेका कृषकलाई फागुन २९ गतेभित्र भुक्तानी गरिसक्ने तयारी गरिएको बताए । ‘कृषकको हितलाई ध्यानमा राखेर यस वर्ष प्रत्येक महिना उखुको भुक्तानी दिने व्यवस्था गरेका छौं,’ उनले भने, ‘यस वर्ष सुनसरी र मोरङमा करिब साडे १४ लाख क्विन्टल उखु उत्पादन हुन्छ ।’

‘मोरङ, सुनसरी २ जिल्लाका २ हजार १ सय कृषकले गत वर्ष मिल्सलाई ११ लाख ७८ हजार क्विन्टल उखु बिक्री गरेको थियो,’ उनले भने, ‘यसवर्ष २ हजार ४ सय कृषकले गरेको उखु खेतीबाट करिब साढे १४ लाख क्विन्टल उत्पादन हुने भएको छ ।’ प्रदेश १ का भूमि व्यवस्था, कृषि तथा सहकारी मन्त्रालयका अनुसार प्रदेशभरमा ९ लाख २७ हजार ४ सय १९ हेक्टर खेतीयोग्य जग्गामध्ये ८ लाख ९४ हजार ७ सय ६५ हेक्टरमा उखु खेती भइरहेको बताए ।