प्रदेश २ जोड्दै जानकीलीला

सीताको जन्म हुने बेला सबैले हर्ष बढाइ गरे पनि रामसीताको प्रथम मिलन तथा धनुषयज्ञको दृश्यमा दर्शकले ताली बजाएर कलाकारको उत्साह बढाए ।

नाटक हेर्न गाउँगाउँका स्कुले विद्यार्थी तथा आम नागरिक ठुलै संख्यामा थिए । 'सीताको जन्मदेखि कोवर -विवाहपछिको विधि) सम्मको कथा टेली सिरियलमा देखेको थिएँ । प्रत्यक्ष रूपमा आज देखें । खुसी लाग्यो ।' स्थानीय सुशीला देवीको प्रतिक्रिया थियो । नेपाल भारत लगायतका विश्वका धेरै देशमा राम चरित्र प्रधान रामलीला मञ्चन गर्ने प्रचलन रहे पनि मिनापका कलाकारले सीता चरित्रप्रधान जानकी लीलाको मञ्चन गर्दै आएका छन् ।

मिनापका पूर्वअध्यक्ष एवं जानकी लीला गीति नाटकका संगीतकार तथा गायक सुनिल मल्लिकले भने, 'जानकीको जन्म नेपालमा भएको हो । सीता राष्ट्रिय विभूति पनि हुन् । हाम्रो नाटकमा जानकीको जन्मदेखि विवाहसम्मको वर्णनमात्र छ । जानकीमाथि केन्दि्रत कथावस्तु भएकाले यसलाई जानकीलीला नाम दिइएको हो ।'

मिनाप अध्यक्ष प्रमेश झा मिथिलाञ्चलमा जानकीको विवाहसम्मको सुखान्त कथामात्र वर्णन गर्ने परम्परा रहेको बताए । उनले भने, 'बिहेपछि सीताको जीवनमा दुःख सुरु हुन्छ । त्यसैले मिथिलावासी सीतालाई माइतमै राखेको भाव प्रदर्शन गर्छन् । हामी पनि जन्मदेखि विवाहसम्मको कथामात्र प्रदर्शन गर्छौं । दुःखको कथा भन्दैनौं ।'

जानकी जन्मपूर्व मिथिलामा १२ वर्ष अनिकाल परेको तथा वर्षाकाे कामनासाथ राजा जनकले हलेष्ठी यज्ञ गर्दा हलोको सीत -अग्रभाग) को स्पर्शबाट सीताको जन्म भएको प्रशंगबाट नाटक सुरु हुन्छ । नाटकमा जानकीको जन्म, फूलवारीलीला, धनुष यज्ञ, जानकी विवाह तथा कोबरसम्मको कथा वर्णन छ ।

पारम्परिक रामलीला शैलीको यस नाटकमा सोहर, बधैया, पमरिया, झुला, जटजटीनलगायतका पारम्परिक गीत संगीतसँगै आधुनिक गीत संगीत तथा कीर्तनिया, नौटंकी, विदापद तथा रामसीता विवाह संकीर्तण जस्ता लोक नाच शैलीको समेत प्रयोग गरिएको छ ।

नाटकको अर्को विशेषता भनेको मिथिलाञ्चलका नगाडा, झाइल, टंकी, मजीरालगायतका पारम्परिक बाजाको लाइव प्रदर्शन पनि थियो । संगीतकार तथा गायक सुनिल मल्लिक जानकीलीलालाई आधुनिक तथा पारम्परिक नाट्य शिल्पको फ्युजनको संज्ञा दिन्छन । 'हामीले पारम्परिक लोक नाचको संरक्षण तथा आधुनिक नाट्य शिल्पको विकास गर्ने जमर्को गरेका हौं,' मल्लिक भन्छन् ।

सुनिल मल्लिकको संगीत तथा परमेश झाको निर्देशनमा तयार गरिएको यस गीति नाटकमा धीरज ठाकुर र सन्नी राउत नृत्य निर्देशन गरेका थिए भने सुनिल मल्लिक, संगीता देव, ललित कामतले स्वर दिएका थिए । एक घन्टाको यस गीति नाटकमा रामनारायण ठाकुर, ललन झा, वीरेन्द्र झाले वाद्यवादन गरेका थिए । मदन ठाकुर, गंगाकान्त झा, परमेश झा, अनितारानी मण्डल, सुरेन्द्र राय, धीरज ठाकुर, मुकेश झा, सन्नी राउत, धीरज ठाकुर (क), सपना साह, पूजा ठाकुर, सुनीता पासमान, माही खान, अर्पिता चौधरी, राजा राउत, बबलु राउत, लगायतले अभिनय गरेका थिए ।

यस अघि भारतीय सांस्कृतिक सम्बन्ध परिषद्ले नयाँदिल्लीमा आयोजन गरेको चौथो अन्तर्राष्ट्रिय रामायण महोत्सव तथा भारत उत्तर प्रदेशको प्रयागराजमा आयोजित महाकुम्भमा पनि मिनापले जानकी लीलाको सफल मञ्चन गरिसकेको छ ।