काठमाडौँ — मेलापात जाँदा होस् या कुनै पर्व मनाउँदा, जन्मँदा होस् या मृत्यु हुँदा, तामाङ समुदायमा समयअनुसारका गीत र नाच छन् । समयअनुसार गीत गाउँदै नाच्ने र गीतको बोलअनुसार अभिनय गर्ने परम्परा अझै पनि छ ।
तर बिस्तारै यो परम्परा लोप हुँदै गएको विज्ञहरू बताउँछन् । नेपाल पर्यटन बोर्डमा आयोजित तामाङ ज्ञान महोत्सवको अन्तिम दिन बिहीबार तामाङ समुदायमा प्रचलित र लोपोन्मुख गीत, नाच र नाटकबारे बहस चल्यो ।
‘तामाङ लोक नाटक’ शीर्षकमा कार्यपत्र प्रस्तुत गर्दै प्रवीण पुमाले दोइला, घेवा, छेस्युग, दोरा, झ्युङा, छ्योत्पा, भाक्पा, स्याब्रु, डम्फु, छेची, म्हेन्दोमायालगायत तामाङ जीवनशैली, उत्पत्ति, संस्कृति, परम्परा झल्किने विभिन्न लोक नाटकको चर्चा गरे । त्यस्तै रमेशकुमार तामाङले ‘तामाङ गीतसंगीत’ शीर्षकमा कार्यपत्र प्रस्तुत गर्दै ताम्बा गीत, शेरगमला व्हाई (प्रार्थना गीत), डम्फुसेङाला व्हाई (डम्फु उत्पत्तिको गीत), रुइला व्हाई (थर उत्पत्तिको गीत), म्हेन्दोमाया लगायतका लोक गीतहरू चर्चा गरे ।
‘यी गीतहरूको अभिलेखीकरण र व्याख्या विश्लेषणमा काम हुन सकेको छैन,’ उनले भने । प्रतिभा पुनले ‘तामाङ लोक नाच’ बारे कार्यपत्र प्रस्तुत गरिन् । उनले प्रदेश नम्बर ३ को तामाङ समुदायमा २० वटा लोक नाच रहेको बताइन् । ‘तर तामाङ जाति भन्नेबित्तिकै मानिसलाई सेलो नाच नै याद आउँछ,’ उनले भनिन्, ‘अरू नाचबारे पनि अनुसन्धान गरी प्रकाशमा ल्याउनुपर्छ ।’ यो सत्रको अध्यक्षता गर्दै प्राज्ञ पुष्कर गुरुङले ‘अघिल्लो महिना मात्रै राजधानीमा सम्पन्न सेलो महोत्सवमा तामाङ लोक नाटक हेर्न पाएको’ बताउँदै लोक नाटकलाई आधुनिक स्टेजमा ल्याउनुपर्ने औंल्याए ।
पहिलो सत्रमा भने आदिवासी साहित्यिक अभियानका अभियन्ता काजीमान थिङले तामाङ समुदायको संस्कृति र यसमा आएको विचलनबारे प्रकाश पार्दै आफ्नो मौलिकता र संस्कृतिबारे अनभिज्ञ रहेको दाबी गरे ।
उनले धार्मिक र सांस्कृतिक हिसाबले पवित्र बुद्धमन्त्र राखिएको खादाको महत्त्व बुझाउन नसक्दा अरू वस्तुले प्राथमिकता पाएको दाबी गरे । तामाङ बस्तीलाई तामाङ संस्कृति र खानाको पयर्टकीय गन्तव्य बनाउन सकिने सम्भावना उनले औंल्याए । महोत्सवमा ‘नेपालको राजनीतिक आन्दोलनमा तामाङ जातिको योगदान’ माथि रामबहादुर बुढाले कार्यपत्र पेस गरे ।
लेखक एवं राजनीतिकर्मी सीताराम तामाङले विस्तारै तामाङको भूमि, ताम्बा परम्परा, लामा परम्परा संकटमा पर्दै गएको बताए । अन्तिम दिन खोजराज गोले, सिङ्ग मोक्तान तामाङ, अनिसकुमार थोकर, आरके तामाङ, सामसूर्य तामाङ, बालकृष्ण बल र मवि दोङ तामाङले कार्यपत्र प्रस्तुत गरे ।
पुस्तक, पुरानो सांस्कृतिक सामग्री, भेषभूषा प्रदर्शनीसहितको महोत्सव यसपटक लोभलाग्दो सहभागिता रहेको महोत्सव संयोजक गणेश योञ्जनले बताए । अन्तिम दिन फूलमान वल निर्देशित छोटो फिल्म ‘सेलफोन’ समेत देखाइयो ।
प्रकाशित : भाद्र ८, २०७५ ०८:०१
