ढोकामै कवाडी
काठमाडौँ — धेरैलाई थाहै होला, काठमाडौं उपत्यकाबाट मात्रै दैनिक १००० टनभन्दा बढी फोहर जम्मा हुन्छ ।
त्यसलाई वैज्ञानिक रुपले विसर्जन गर्न जहिले पनि हम्मेहम्मे परिरहेको छ ।
कवाडी बेच्नेलाई पनि सजिलो, संकलकहरुलाई पनि सजिलो र कवाडीवालाहरुलाई पनि सजिलो होस् भनेर बनाइएको एप हो, ‘कवाडी एट् योर डोरस्टेप’ ।
खाली सीसी, पुराना कागज, फलामको टुक्रा !’
काठमाडौंवासीलाई यो शब्द पक्कै पनि नौलो लाग्दैन । एकाबिहानै आफू आँखा मिच्दै बाहिर बार्दलीमा निस्कँदा, पुरानो साइकलको क्यारिअरमा जुटको बोरा झुन्ड्याएका व्यक्तिले हिन्दी मिसिएको लवजमा ‘ओ, दाइ खाली सीसी छ ?’ भनेको हामीलाई नौलो लाग्दैन ।
तर, यदि कसैले तपाईंलाई मोबाइलमा एउटा एप हालेको भरमा आफूले भनेको समयमा कवाडी सामान लिन घरमै मान्छे आइपुग्छन् भन्दा भने नौलो लाग्न सक्छ । ‘ब्लु वेस्ट टु भ्याल्यु’ नामक संस्थाको भगिनी संस्था ‘ब्लु टेक्नोलोजी’ ले उपत्यकाको गल्लीमा डुल्ने कवाडी संकलक र कवाडीवालाहरूको कामलाई व्यवस्थितका साथसाथै र मर्यादित पनि बनाउने उद्देश्यले ‘कवाडी एट योर डोरस्टेप’ भन्ने एप बनाएको छ ।
यो एपको मुख्य उद्देश्य भनेकै तपाईं हामी नजिक रहेका कवाडीवालाहरूको सूचना हामीलाई दिनु र हामीले चाहेका बेला कवाडी सामग्रीहरू उचित दाममा बेच्न सहजीकरण गर्नु हो ।
बिहानै सहरका गल्ली–गल्ली डुलेर पुन: प्रयोग गर्न सकिने फोहरहरू संकलन गरेर आफ्नो जीविका चलाउनेहरू आफ्ना लागि जीविकोपार्जन गर्नुका साथसाथै फोहर व्यवस्थापनमा थोरै भए पनि योगदान दिएका छन् । तर उनीहरूको काम सजिलो भने छैन । कहिले त उनीहरू चोरीको दोषमा कुटिन्छन् त कहिले घर टोलमा हुने कुकुरहरूबाट लखेटिन्छन् र टोकिन्छन् पनि । यस्तैमा कवाडी बेच्नेलाई पनि सजिलो, संकलकहरूलाई पनि सजिलो र कवाडीवालाहरूलाई पनि सजिलो होस् भनेर बनाइएको एप हो– ‘कवाडी एट् योर डोरस्टेप’ ।
धेरैलाई थाहै होला काठमाडौं उपत्यकाबाट मात्रै दैनिक १००० टनभन्दा बढी फोहर जम्मा हुन्छ । त्यसलाई वैज्ञानिक रूपले विसर्जन गर्न जहिले पनि हम्मेहम्मे परिरहेको छ । तर यसरी महानगरहरूबाट उत्पादन हुने फोहरमध्ये अधिकांश फोहर पुन: प्रयोग गर्न मिल्ने खालका हुन्छन् । त्यसलाई व्यवस्थित रूपमा छुट्याएर राख्न सके त्यसबाट आम्दानी नै गर्न सकिन्छ भन्ने सोचलाई बढावा दिन यो एपले भूमिका खेल्ने बताउँछन् ‘ब्लु टेक्नोलोजी’ का प्रोजेक्ट म्यानेजर सुरज जैसवाल ।
हाल ललितपुर महानगरपालिकासँग औपचारिक सहकार्य गरेर काम भइरहेको उक्त एपमा कवाडी संकलक तथा कवाडीवालाहरू दर्ता भएपछि मात्रै उनीहरूले एपबाट ग्राहक प्राप्त गर्न सक्छन् । जैसवालका अनुसार एपमा दर्ता हुनका लागि संकलकहरूले तोकिएको पोसाक लगाएर मात्रै कवाडी संकलनमा जानुपर्ने हुन्छ ।
यस्तै उनीहरूले आफ्नो कवाडी सामान जोख्नका लागि डिजिटल तराजु र फोहर छुनका लागि पञ्जा पनि प्रयोग गर्नुपर्ने हुन्छ । यस्तै कवाडीवालाहरूले भने संकलकहरूले लिएर आएको सामानको उचित रकम दिने र त्यस्ता सामानहरूको पुन: प्रयोग गर्नुपर्ने हुन्छ । उनीहरूले संकलकबाट किनेको सामग्रीलाई फोहरका रूपमा डम्पिङ साइटमा पठाउन हुँदैन ।
प्रोजेक्ट म्यानेजर जैसवालका अनुसार अहिलेलाई औपचारिक रूपमा १४ जना जति कवाडीवालाहरू एपसँग जोडिएका छन् भने २२ जना संकलकहरू पनि आबद्ध छन् । ‘हामी कवाडीवालाहरू र संकलकहरूको संख्यालाई क्रमश: बढाउँदै लैजान्छौं,’ उनले भने, ‘सबैलाई एकैपटक दर्ता गरेर भद्रगोल गर्नुभन्दा समय लिएर ट्रेन गर्दै अगाडि बढ्ने सोच हाम्रो छ ।’
सानेपास्थित एक कवाडीवाला चुनचुन साहका अनुसार एपको प्रयोगबाट संकलित हुने सामग्रीको वर्गीकरण तथा व्यवस्थापन गर्न सहज हुन्छ । ‘त्यसबाट आउने कवाडीमा फोहर थोरै हुन्छ । कसले कहाँबाट कति उठायो भन्ने पनि थाहा हुन्छ,’ उनले भने, ‘फोहर थोरै भएपछि त्यसै फाइदा हुन्छ । चोरी चकारीको आरोप लाग्ने पनि डर भएन । त्यसैले म यसमा जोडिएको हुँ ।’
‘ब्लु वेस्ट टु भ्याल्यु’ का प्रमुख कार्यकारी नवीन महर्जनका अनुसार कम्पनीले हाललाई उपत्यकाबाट उत्पादन हुने फोहर सकेसम्म थोरै मात्रामा मात्रै ल्यान्डफिल्ड साइटमा जाओस् भन्ने सोच राखेको छ । त्यही सोचलाई साथ दिन नै आफ्नो भगिनी संस्था ब्लु टेक्नोलोजीमार्फत कवाडी एट योर डोरस्टेप भन्ने एप निर्माण गरिएको हो ।
‘ब्लु वेस्ट टु भ्याल्यु’ ले अहिले विभिन्न संस्थाका साथै समुदायको फोहर व्यवस्थापनको काम गरिरहेको छ । कम्पनीले ठूला पाँचतारे होटलमा याक एन्ड यती र हयात रेजेन्सीको फोहर व्यवस्थापनको काम गरिरहेको छ भने समुदायमा कीर्तिपुरको पाँगा र साँखुमा काम गरिरहेको छ ।
‘हामी संकलन गरेको फोहरलाई आफैं प्रशोधन गर्छौं र सकेसम्म सबै फोहरलाई पुन: प्रयोग गर्ने कोसिस हाम्रो रहन्छ,’ सीईओ महर्जनले भने, ‘फोहर संकलन गरेर यसो हेरेर ल्यान्डफिल्डमा लगेर फाल्ने काम हामीबाट हुँदैन ।’ यस्तै कम्पनीले नेपालमा पर्यटकहरूको सबैभन्दा ठूलो आकर्षणको केन्द्र सगरमाथा आधार शिविरको खुम्बु क्षेत्रको फोहरको व्यवस्थापन गर्नका लागि पनि काम गरिरहेको छ ।
केही समययता फोहरमा स्वरोजगार, अवसर र पैसा देख्ने जमात बढेको छ । त्यसैको प्रतिफल हो ‘खाली सीसी’ र ‘डोको रिसाइकलर’ जस्ता कम्पनी थालेका छन् । त्यसैले अहिले काठमाडौंमा सजिलोसँग आफूले चाहेका बेला घरमै गएर यस्ता सामग्रीहरू उचित दाम दिएर उठाउने समूहहरू खडा भएका छन् । नयाँ प्रविधिको प्रयोग गरेर ‘खाली सीसी’ भन्दै गल्लीगल्ली कराउँदै हिँड्ने संकलकहरूको कामलाई पनि उनीहरूले सहज बनाइदिएका छन् ।
