कुष्ठरोगीलाई गाउँ निकाला

अहिले उनी नहर छेउको सडक पेटीमा कष्टसँग दिन बितारइरहेका छन् ।

उपचारपछि रोग पूर्ण रूपले निको भइसकेकाले उनी गाउँ फर्कन चाहन्छन् । अहिले स्वस्थ छन् । शरीरको कुनै पनि अंगमा घाउ नभएको रामले सुनाए । ‘मेरो हात र खुट्टाको घाउ निको भइसक्यो । म गाउँ फर्कन चाहन्छु । मलाई किन घृणा गर्छन्,’ उनले भने, ‘कुष्ठरोग लागेपछि गाउँ निकाला गरियो । ठीक भएको छु । अब त गाउँमा बास्न दिनुपर्‍यो ।’

निको भएर उनी दुईपटक गाउँ फर्के । तर आफन्त र छिमेकीहरूले घर बस्नै दिएनन्, उनले आफ्नो दु:ख यसरी पोखे । ६ वर्षअघि उनको दुबै हातखुट्टामा सामान्य फोको आयो । त्यसपछि उपचारका लागि उनी भारतको पटना गए । त्यहा केही समय औषधि सेवनपछि रोग ठीक भयो ।

घर आएर केही समयपछि कमाउन पंजाब गए । त्यहाँ धान काट्ने काम गर्न थाले । त्यसको लगत्तै बायाँ आंैलामा फेरि सानो फोको आउन थाल्यो । त्यहीं औषधि गरें ।

औषधिको असरले रोग झनै बल्झियो । त्यहाँ कुष्ठ रोग लागेको प्रमाणित भयो । उनको बायाँ हातको एउटा आंैला झर्‍यो । बायाँ खुट्टामा एउटा पनि औंला छैन । दायाँको २ वटा झरेको थियो । रोगले अपांग बनाएपछि उनी पीडामा परे । त्यसै बेला श्रीमती सुनिता देवीको मृत्यु भयो ।

त्यसको ठीक एक वर्षपछि ९ वर्षकी छोरीको मृत्यु भयो । ६ वर्षभित्र उनका ४ छोरा र एक छोरीको मृत्यु भयो । परिवारका सबै सदस्यको मृत्युपछि उनी थप पीडामा परे । एकातिर कुष्ठ रोग अर्कोतिर परिवारका सदस्यको मृत्यु,’ गहभरि आँसु पार्दै रामले भने, ‘यस्तो अवस्थामा मेरो के हालत भयो होला ।’ उमेरअनुसार अहिले पनि उनको बोली निकै टडकारो छ ।

रोग ठीक हुँदै गर्दा उनी थप उपचारका लागि महोत्तरीको लालगडस्थित कुष्ठरोग अस्पताल आनन्दवन गए । त्यहाँको उपचारपछि अहिले पूर्ण रूपले ठीक छन् । उनको रोग ठीक भएपछि स्थानीय सञ्चारकर्मी अभिमन्यू पटेलको अगुवाइमा तत्कालीन प्रमुख जिल्ला अधिकारी नरहरी बरालको सक्रियतामा रामलाई एक वर्षअघि गाउँ प्रवेश गराइएको थियो । एक साताको बसाइपछि छिमेकीले पुन: गाउँ निकाला गरेको उनले दुखेसो पोखे । उनका एकमात्र भाइ ब्रम्हदेव राम सकारात्मक छन् । तर भाइलाई समेत गाउँलेले उकास्ने गरेको उनको आरोप छ ।

ब्रम्हदेवले छिमेकीहरूबाट यस्तो व्यवहार हुने गरेको बताए । ‘समाजले स्विकार्दैन,’ उनले भने, ‘म एउटाले के गर्ने ?’ नहरको डिलको सानो झुपडीमा इनरदेव बस्छन् । खाना आफैं पकाउँछन् । गाउँघरमा मागेर उनले छाक टार्ने गरेका छन् । खाना पकाउने बेला नजिकको धारामा पानी समेत भर्न दिदैनन् । लुकेर भर्ने गरेको उनले सुनाए । धारामा जाँदा अन्यले घृणा गर्छन् ।

परोहा नगरपालिकाले उनी बसेको झुपडीमा जस्ता लगाइदिएको छ । आफू गाउँ फर्कन चाहेको सबैलाई सुनाउँदै आएका छन् । ‘अब कति समय नै बाच्छु होला,’ उनले भने, ‘बचेको समय कम्तीमा गाउँ, समाजसित बस्न दिनुस् ।’ उनको बासस्थान चारैतिर झ्यासै झ्यास छ । फोहोर उत्तिकै छ । राति सर्पको डर त्यतिकै छ । वरिपरि घरहरू छैनन् । उनको दैनिकी अवस्था कष्टकर छ । नगरपालिका प्रमुख शेख वकिल इनरदेवलाई सहयोग गर्नुपर्ने बताउँछन् ।

जिल्लाभरि गएको फागुनसम्म ६७ जना सर्ने र ३३ जना नसर्ने खालका कुष्ठरोगी रहेको जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालयका क्षय कुष्ठ निरीक्षक महेस साहले बताए । ‘केही नयाँ बिरामी समेत देखा परेका छन्,’ उनले भने, ‘पछिल्लो समय जिल्लामा यस्तो खालका रोगीको संख्या बढेको छ । उनीहरूले नियमित औषधि सेवन गरिरहेका छन् ।’

कुष्ठ रोग लागेर पूर्णरूपले ठीक भएका इनरदेवलई गाउँ फर्कने वातावरण मिलाउनुपर्नेमा निरीक्षक साहले जोड दिए । यो रोग सर्ने र नसर्ने गरी दुई किसिमका हुन्छ । शरीरको कुनै पनि भागमा लाटो फुस्रो र नचिलाउने दाग कुष्ठ रोगको लक्षण हुन सक्ने साहले बताए । गाउँघरमा अहिले पनि कुष्ठ रोगीप्रति घृणा गर्ने परम्परा नहटेको उनले जनाए ।