झिझियामा झुम्दै मिथिला

ब्रम्हबाबा झिझिया पर होइयो ना सबार’
निरन्तर बजिरहने यही गीतमा सदासँगै उनको संगिनीहरू नाचिरहेको हुन्छ । मिथिलाञ्चलमा घटस्थापनादेखि झिझिया नृत्य सुरु भएको छ । दसैंसम्म नाचिने यो नृत्यले भुतप्रेतलाई भगाउन विश्वास छ ।

माटोको भाँडामा आगो बालेर छमछम नाचेर झिझियाको माहोल तताउनेमा ३० वर्षीया ललिता सदा पनि हुन् । झिझिया नृत्य हेर्न स्थानीयको घुइँचो लाग्छ । दर्शकले नृत्य टोलीलाई नगद पुरस्कार दिएर मनोबल बढाउँछ ।

जनकपुरको जानकी नगरकाका मुसहर समुदायलाई दसैंको चटारो छ । उनीहरू दिउँसो काम सकाएर सकालै घर आएर झिझियाको तयारी गर्छन् । सकालै खाना खाएर झिझिया नाच नाच्न भेला भएर जनकपुरको शक्ति पीठहरूमा नाच्न भ्यानभ्याइ छ । जनकपुरको भ्रमरपुरा चोक, रामानन्द चोक, रजौल, राजदेवी मन्दिर, बंशि चोक र मुरली चोकमा झिझिया नाच्न उनिहरू जुटेका छन् ।

आगो बलेको माटोको घैटो टाउको राखेर समुहमा नाच्ने परम्परालार्य झिझिया नाच भनिन्छ । नृत्य गर्ने महिलाको टाउकोमा रहेको घैंटोको प्वाल बोक्सीले गन्ती गर्न सफल भयो भने ती महिलाको तत्काल मृत्यु हुने जन विश्वासको कारण घैंटो बोकी नाच्ने र गाउने महिला फनफनी नाची रहेको दृश्य हेर्न मनमोह हुन्छ ।

विजया दशमीको शुरुवात संगै मधेसकको गाउा–गाउा, शहर शहर र टोल–टोलमा झिझिया नृत्य शुरु भएको छ । मध्यरातमा सुरीलो स्वरमा गाइने झिझिया गितले मधेसमा चाडपर्वको रौनकता बढाएको छ । लोक परम्परा अनुसार दलित महिलाले नाच्ने झिझियाले दशैको रौनकता बढाएको छ ।

दशैंको आगमन संगै बोक्सीलाई गाली गर्ने मधेसको अनौठो तथा ताान्त्रिक नृत्य झिझिया हो । बिशुद्ध तान्त्रिक बिधिमा आधारित झिझिया नृत्यले गर्दा अहिले मिथिलाञ्चले नै लय र तालको मधुर नृत्यमा झुमेको छ । राति महिलाहरूले सुरिलो भाकामा गाउने दोहरी गीतको माधुर्यले त झन सुरम्य बनेको छ । मिथिलाको विशुद्ध साँस्कृतिक झलक प्रदर्शन गर्ने यस पर्वमा झिझिया नृत्यको मौलिकताले विशेष महत्त्व राख्ने गरेको छ ।

ग्रीष्मको बिदाइ र शीतको आगमनसँगै नवरात्रिभरि गाइने गीत र झिझिया नृत्यले दसैंमा सबैको मनलाई प्रफुल्लित र आनन्दविभोर बनाइदिने गर्दछ । मिथिलाञ्चलको पहिचान बोकेको यस नृत्यमा दलित महिलाहरूको बढी सहभागिता हुने गर्दछ । उनीहरू घटस्थापनाभन्दा अगाडि नै माटोको घैंटो ल्याई त्यसमा अनगिन्ती प्वाल पारी नवरात्रा प्रारम्भ भएपछि ५ देखि २५ जनाको समूहमा रही सो घैंटोहरूमा बत्ती बालेर टाउकोमा राखी छमछमी नाच्ने र गाउने गर्दछन् ।

मिथिलाञ्चलमा व्याप्त बोक्सीप्रति तीखो व्यंग्य गर्दै प्रदर्शन गरिने झिझिया नृत्यमा महिलाहरूले बत्ती बालेको घैंटो टाउकोमा राखी नाच्दै, गाउंँदै गाउँ परिक्रमा गर्छन् । महिलाहरू घरघर डुल्ने गर्दछन् । तिनीहरू जसको घरमा जान्छन् घरधनीले मटितेल वा रकम दिने परम्परा रहेको जनकपुर–८ की विमला देवी बताउँछिन् ।

नृत्य नै झिझियाको प्रमुख विशेषताका रूपमा मानिन्छ । बोक्सीले आफ्नो जादुको प्रयोग प्राय: मध्य रात्रि पछि गर्ने विश्वासका कारण यी नृत्य पनि मध्य रातमा प्रारम्भ हुन्छ ।