हाते ट्रयाक्टरको प्रयोग बढ्दो

‘हलगोरु नारेर खेत जोत्न लोग्नेमान्छे नै चाहिन्छन्,’ फेदीखोलाका किसान रामचन्द्र गौतम भन्छन्, ‘महिलाले हलगोरु नार्न हुँदैन भन्ने मान्यता अझै पनि कायमै छ । हली पाउनै समस्या हुन्थ्यो । हाते ट्रयाक्टर महिलाले पनि चलाउन सक्छन् ।’ प्रविधिको उपयोग बढ्नुको एउटा कारण यस्तो पनि रहेको उनको तर्क छ ।

त्यसो त जिल्लाको पहाडी भूगोलमा ठूला ट्रयाक्टरले जोत्न सजिला ठाउँ निकै कम छन् । आकार सानो, जोत्न सजिलो र अनुदानको व्यवस्थाले पनि किसानले हाटे ट्रयाक्टरको उपयोग बढाएका हुन् । स्थानीय तहहरूले किसान र तिनका समूहलाई ५० प्रतिशत अनुदानमा उपलब्ध गराएपछि पनि हाते ट्रयाक्टरको प्रयोग बढेको हो ।

‘हलगोरुले जोत्न नमिल्ने साँघुरा खेतबारीमा हाते ट्रयाक्टर सजिलो छ,’ पुतलीबजारका वसन्त थापाक्षत्रीले भने, ‘यो समयको माग पनि हो ।’ कृषिमा यान्त्रीकरण हाते ट्रयाक्टर मात्रै नभई अरू सजिलो विधि पनि प्रयोगमा आउनुपर्ने उनले बताए । ‘हली नपाइने, पाए पनि धेरै समय लाग्ने, ज्याला पनि बढ्ता लाग्ने समस्याको समाधान हाते ट्रयाक्टर हो,’ उनले भने, ‘हाते ट्रयाक्टरको प्रयोग बढ्यो तर सँगसँगै यसको मर्मत र पाटपुर्जा सजिलै पाइने सुविधा किसानले पाउनुपर्छ ।’ पुतलीबजारकै ईश्वरी थापा हाते ट्रयाक्टरको उपयोग बढेसँगै गाउँमा हलगोरु राख्ने चलन घटेको बताउँछन् । ‘हाते ट्रयाक्टरले समय, श्रम र खर्च घटाएको छ,’ उनले भने, ‘डल्ला माडिने र झार काट्ने पनि भएकाले रोपाइँमा सजिलो भएको छ ।’

कृषिलाई आधुनिकीकरण गर्दै लैजाने सरकारी नीतिअनुरूप अनुदानमा स्थानीय तहले किसानलाई हाते ट्रयाक्टरमा अनुदानको व्यवस्था गरेको पुतलीबजारकी नगरप्रमुख सीमा क्षत्रीले बताइन् । ‘हाम्रो नगर कार्यपालिकाले निर्णय गरेर असारमा मात्र अनुदानका ३० हाते ट्रयाक्टर वितरण गरेका छौं,’ उनले भनिन् । अनुदानको व्यवस्थाले किसानमा प्रविधिको प्रयोगप्रति रुची पनि बढाएको उनले बताइन् । आर्थिक वर्ष समापनको नजिक पारेर अधिकांश स्थानीय तहले हाल किसानलाई अनुदानमा कृषि औजारका रूपमा हाते ट्रयाक्टर वितरण गरिरहेका छन् ।

युवा शक्तिको विदेश पलायनले ग्रामीण भेगमा असहज भएको खेतपातीलाई यान्त्रीकरणले सघाएको वरिष्ठ कृषि विकास अधिकृत तेजप्रसाद दवाडी बताउँछन् । ‘खेतबारीमा काम गर्ने युवा छैनन्,’ उनले भने, ‘गाउँमा महिला र बूढाबूढी मात्र छन् । महिलाले आफंै हाते ट्रयाक्टर चलाउने र रोपाइँ गर्ने गरेका छन् ।’ जिल्ला कृषि विकास कार्यालयका अनुसार स्याङ्जामा हाते ट्रयाक्टर उपयोग गर्ने किसानको संख्या बढ्दो छ । रोपाइँका लागि खेत तयार पार्न मात्र होइन, मकै छर्न र कोदो रोप्नका लागि पनि हाते ट्रयाक्टर नै प्रयोग गरिँदै आएको अधिकृत दवाडीले बताए ।

गत वर्ष हाते ट्रयाक्टरको माग बढेपछि कृषि इन्जिनियरिङ निर्देशनालयको कार्यक्रमबाट ५४ मिनी टिलर र चारवटा पावर टिलर जिल्ला कृषिले ५० प्रतिशत अनुदानमा किसानलाई वितरण गरेको थियो ।