पर्यटनको नयाँ गन्तव्य

स्थापित तथा प्रवद्र्धन गरिनुपर्ने गन्तव्यमा तानसेनको श्रीनगरडाँडा र तानसेन नगरपालिका १३ को रानीमहल परेको छ । साथै नयाँ तथा विकास गरिनुपर्ने गन्तव्यमा भने रम्भा गाउँपालिकाको ताँहु क्षेत्र र रामपुर नगरपालिकाको तालपोखरा परेको छ ।

पर्यटकीय गन्तव्यमा जिल्लाका चार स्थान परेकामा यहाँका पर्यटन व्यवसायी भने खुसी भएका छन् । ‘यस क्षेत्रको विकासमा सरकारको ध्यान पुग्ने भएको अनुभव भएको छ,’ रानीमहल नजिकै होटल व्यवसाय गर्ने सुरेश पाण्डेयले भने, ‘रानीमहलमा अहिलेसम्म पर्यटकीय पूर्वाधार केही थिएन । अब हुन्छ कि भन्ने आशा जागेको छ ।’ जिल्लाका ताँहु क्षेत्र पनि गन्तव्यमा परेकोमा खुसी भएका छन् । रम्भादेवी पर्यटन विकास प्रतिष्ठानका अध्यक्ष विनोद श्रेष्ठले सरकारले रम्भादेवी क्षेत्रलाई पर्यटकीय गन्तव्यको सूचीमा राखेकामा अब केही भए पनि विकास हुने बताए । ‘प्रचारप्रसार हुन्छ, विस्तारै पर्यटक आउने आशा छ,’ उनले भने ।

रामपुर क्षेत्रमा मानव निर्मित ताल भए पनि पर्यटकीय गन्तव्य सूचीमा राखेकामा वडाध्यक्ष हुमनाथ न्यौपानेले खुसी व्यक्त गरे । उनले अब पर्यटकीय विकासका लागि सरकारको पनि सहयोग रहने बताए । जिल्लाकै प्रसिद्ध रम्भादेवी क्षेत्रलाई धार्मिक गन्तव्यका रूपमा विकासगर्न स्थानीय बासिन्दाले सक्रियता देखाएका थिए । स्थानीयको सक्रियतामा धार्मिक आस्थाको केन्द्र रम्भादेवी क्षेत्रमा पर्यटकीय पूर्वाधारको काम सुरु भएको छ । तानसेनबाट ३० किलोमिटर रम्भा ५ ताँहुमा पर्ने रम्भादेवी यस क्षेत्रकै धार्मिक पर्यटकीय गन्तव्य बनाउने अभियान सुरु भएको अध्यक्ष श्रेष्ठले बताए ।

ताँहु ।

वर्षौंदेखि लथालिंग रम्भादेवी क्षेत्रलाई पर्यटकीय गन्तव्य बनाई छाड्ने उनीहरूको प्रतिबद्धता छ । ‘हामीले अहिले आएर यसको महत्त्व बुझेर पूर्वाधारको काम अघि बढाएका छौं,’ स्थानीय अगुवा कालीदास श्रेष्ठले भने, ‘विगतमा सबैको व्यस्तता र यहाँको महत्त्वका विषयमा कम चासो भएर काम हुन सकेन ।’ उनका अनुसार अहिले यसको महत्त्वका विषयमा सबैलाई बुझाएर काम अघि बढाइएको छ । आगामी दिनमा गाउँमा पर्यटक भित्र्याउने योजना बनेको छ । होमस्टे सञ्चालन, पदमार्ग पहिचान लगायतका काममा उनीहरू अग्रसर छन् ।

रानीमहलको भवन १ सय २१ वर्षअघि तयार भए पनि यसका लागि कसैले पनि विकास गर्न अघिसरेका थिएनन् । अहिले स्थानीय तहमा हस्तान्तरण भइसकेको छ । तानसेनबाट १३ किलोमिटर उत्तर रानीमहल रहेको छ । कालीगण्डकी नदीको तिरमा रहेको महलमा सहजरूपमा सवारी साधन चल्न थालेको छ । तत्कालीन राणाकालीन जनरल खड्गशमशेरले आफ्नी रानी तेजकुमारीको सम्झनामा ‘रानीमहल’ बनाएका थिए । इतिहासविज्ञ निर्मल श्रेष्ठका अनुसार उत्तरवाहिनी कालीगण्डकी नदी यहीं भएकाले पनि अत्यधिकको रोजाइ पर्ने गर्छ ।

विसं १९४९ मा सुरु गरेर ५४ मा निर्माण कार्य सकिएको हो । खड्गशमशेरले आफ्नी रानीको मृत्युअघि काखमा राखेर तिमीले जे भने पनि मान्छु भन्दा ‘मेरो नाममा नदीको किनार र एकान्त ठाउँमा भव्य महल बनाउनु ।’ त्यही अनुसार अत्यन्तै धार्मिक दृष्टिकोणबाट महत्त्व बोकेको उत्तरवाहिनी क्षेत्रमा भवन बनाएका हुन् । बाहिरबाट हेर्दा निकै सुन्दर र आकर्षक देखिन्छ । तत्कालीन बेलायती इन्जिनियरहरू भारतबाट झिकाएर यसको डिजानइन गरेको उनले बताए । रानीमहललाई २०४२ सालको हावाहुरीले कुरूप बनाएको थियो । २०५४ सालमा लाखौं खर्चेर पुनर्निर्माण गरिए पनि संरक्षण गर्ने कोही भएन ।

श्रीनगरडाँडा

रामपुरको बेझाड किसानबारी बजारबाट सवारी साधनमा १० मिनेटमै पुग्न सकिन्छ । वडा नम्बर ६ मा रहेको ताल कृत्रिम हो । यहाँ डुंगा सयर गर्न र तालको बीचमा रहेको मन्दिरमा दर्शन गर्न जान्छन् । नजिकको पार्कसमेत मनमोहक छ । यहाँ पुगेर तालमा रमाउने र फोटो खिच्नेहरू पनि अत्यधिक हुन्छन् । स्थानीयका अनुसार बिहानैदेखि साँझ अबेरसम्म भीड लागेको छ । भ्रमणका लागि उपयुक्त सिजन छ । जिल्लाकै पहाडी भेगका साथै नवलपरासी, स्याङ्जा, तनहुँका विभिन्न भागबाट यहाँ दैनिक आन्तरिक पर्यटक आउने गरेका छन् ।

रामपुर नगरपालिका ६ तालपोखरामा दैनिक ३ सयभन्दा बढीले डुंगा चढ्ने गर्छन् । कृत्रिम तालमा घुम्न जानेको संख्या पनि बढेको छ । तालपोखरा क्षेत्र ४ बिघामा फैलिएको छ । यहाँ जलेश्वर महादेवको मन्दिर छ । ताल प्रवेश गेटअगाडि सडकदेखि अर्काे साइडमा फूलबारीसहितको पार्क छ । वडा नम्बर ६ का वडाध्यक्ष न्यौपानेले भने, ‘रामपुर नगरपालिकाको कामले प्रशंसा पाएको छ । अहिले पर्यटकीय गन्तव्यमा पर्दा झन् खुसी लागेको छ ।’ तर यस तालका विषयमा प्रचारप्रसार भने कतै थिएन ।

१० वर्षअघि अहिलेका नगरप्रमुख रमणबहादुर थापाको संयोजकत्व महायज्ञ भएको थियो । धनधान्याञ्चल महायज्ञ गरी मिनी फेवातालको नाममा निर्माण सुरु भएको थियो । अहिले उनै मेयर थापाले कालीगण्डकीको पानी तान्ने व्यवस्था मिलाएका छन् । निस्दीखोलाको नहरबाट पनि पानी आउँछ ।

अर्को गन्तव्य सूचीमा परेको श्रीनगरडाँडामा पिकनिक खान, घुम्न आउने गर्छन् । तराईको गर्मी छल्न र छिमेकी जिल्ला साथै भारतका उत्तरप्रदेशबाट समेत घुम्न पर्यटक आउने गर्छन् । तानसेन नगरपालिकाको लापरबाहीले श्रीनगरमा अहिलेसम्म कुनै गतिलो काम हुन सकेको छैन । चार वर्षअघि २ करोडभन्दा बढी खर्चेर बनाएका भौतिक संरचना बिग्रेका छन् । विश्व बैंकको सहयोगमा बाटो र पिकनिक सेड बनेको छ ।

तर पर्याप्त छैन । २ करोडमा बाटोमा ढुंगा छाप्ने र एउटा सेडबाहेक अन्य काम हुन सकेन । यहाँ प्रत्येक साताको शनिबार श्रीनगरमा कम्तीमा १० समूहले पिकनिक खानुका साथै रमाइलो गर्न उत्तिकै आउने गर्छन् । पानीको समस्या, फोहोर, पिकनिक सेड नपाउनेजस्ता समस्या यथावत् छन् । झन्डै १ हजार ४ सय मिटरको उचाइमा रहेको श्रीनगरडाँडा प्राकृतिक रूपमै सुन्दर छ । यहाँबाट मौसम खुल्नेबित्तिकै नेपालकै सबैभन्दा लामो रेञ्जमा हिमालका सेतै डाँडा हेर्न सकिन्छ । माछापुच्छ्रे, धवलागिरि, अन्नपूण्र्ण, नीलगिरि हिमाल हेर्दा मनोरञ्जन लिन पाइन्छ ।

पूर्वाधार छैन
नवीन पौडेल (परासी) - सरकारले मुलुकका विभिन्न स्थानलाई नयाँ पर्यटकीय गन्तव्यस्थलका रूपमा घोषणा गरेको छ । पश्चिम नवलपरासीको वाल्मीकि आश्रमलाई स्थापित पर्यटकीय स्थल र रामग्राम स्तुपलाई सम्भावना बोकेको क्षेत्रका रूपमा घोषणा गरेको छ । वाल्मीकि आश्रम भौगोलिक हिसावले चितवनमा रहे पनि पर्यटन मन्त्रालयले बिहीबार यहाँको नयाँ गन्तव्यमा सूचीकृत गरेको छ । जिल्ला हुँदै भारतीय भूमिबाट वाल्मीकि धाम पुग्नुपर्ने बाध्यता छ ।

यी गन्तव्यमा पर्यटकका लागि आवश्यक पूर्वाधार छैनन् । आर्थिक अभावबाट गुज्रिरहेका स्थान हुन् । नारायणीमा पुल नहुँदा चितवन निकुञ्जभित्र रहेको वाल्मीकि आश्रम पुग्न पर्यटकलाई कठिनाइ छ । त्यहाँ नेपालीभन्दा भारतीय भक्तजनको घुइँचो लाग्छ । नारायणी पुल निर्माण नभएसम्म आश्रमसम्म पुग्न सजिलो छैन । रामग्राम स्तुप बुद्धसँग सम्बन्धित महत्त्वपूर्ण स्थान भए पनि ओझेलमा छ । उत्खनन पूरा भएको छैन । यो गौतम बुद्धको अष्टधातु सुरक्षित रहेको स्थान मानिन्छ ।

यो विकास, संरक्षण र प्रवद्र्धन नहुँदा ओझेलमा छ । सदरमुकाम परासीबाट तीन किलोमिटर दक्षिण रामग्राम नगरपालिका ७ उजैनीमा अवस्थित रामग्राम स्तुपको चौतर्फी विकासमा कोषले तदारुकता नदेखाउँदा ऐतिहासिक स्थल जीर्ण बन्दै गएको छ ।

एक बगैंचा र माटोको ठूलो ढिस्कोमा रहेको रूखबाहेक अन्य भौतिक संरचना छैनन् । लुम्बिनी विकास कोषले पनि वास्ता गरेको छैन । होटल, खानेपानी, शौचालय, प्रार्थना स्थलको अभावमा पर्यटक फर्किने गरेको रामग्राम स्तुप संरक्षण तथा पर्यटन विकास संस्था अध्यक्ष शम्भु उपाध्यायले बताए । ‘लुम्बिनी विकास कोषले न त आफूले काम गर्छ न त हामीलाई गर्न दिन्छ,’ उनले भने, ‘कोषको रकम बर्सेनि करोडौं फ्रिज भएर जाने भए पनि यहाँ आँखा परेको छैन ।’

पुरातात्त्विक स्थल भएकाले बृहत् उत्खनन भहुँदासम्म यसको स्वरूप परिवर्तन नगर्ने भन्दै कोषले भौतिक संरचना निमार्णमा रोक लगाएको छ । स्थानीयले ऐतिहासिक स्थल भनेर कोषले हस्तक्षेपकारी नीति लिएको भन्दै छुट्टै रामग्राम स्तुप विकास कोषको माग गरेका छन् ।

यसबाहेक जिल्लाको महलपोखरी, नन्दन ताल, बुद्धमंगल ताल र स्थानीयले निर्माण गरेको कृत्रिम जलाशय लगायतका स्थान पर्याप्त बजेट र योजना नहुँदा ओझेलमा परेका छन् । समय–समयमा जिल्लाभरका पर्यटकीय क्षेत्रको विकासका लागि संयुक्त गुरुयोजना बनाएर दिगो विकास र पर्यटन सँगै अगाडि बढाउने गोष्ठी, सेमिनार भए पनि कार्यान्वयनमा भने आउन सकेको छैन ।

स्थानीय तहले आफ्नो क्षेत्रमा पर्ने पर्यटकीय क्षेत्रका लागि रकम विनियोजन गरे पनि अधिकांश गोष्ठी र छलफलमा सकिने गरेको छ ।