लुम्बिनीका २३५ स्थानमा अझै डढेलो

गुल्मी, पाल्पा र अर्घाखाँचीमा डढेलो नियन्त्रणकै क्रममा जलेर शनिबार ४ जना घाइते भएका थिए । आगलागीबाट विभिन्न जिल्लामा १८१ बढी चौपाया मरेका छन् भने कम्तीमा २ सय २२ घरगोठ जलेका छन् ।

अघिल्लो सोमबार गुल्मीको मुसीकोट नगरपालिका–१ पौंदीअमराईको सर्वोदय मावि नजिकैको सल्लाघारीमा डढेलो निभाउन गएका स्थानीय ५८ वर्षीय महले घर्तीको मृत्यु भएको थियो । डढेलोले गुल्मी र अर्घाखाँचीमा सबैभन्दा बढी क्षति पुर्‍याएको छ । सबैभन्दा बढी कपिलवस्तुका जंगलमा आगो लागेको छ । दोस्रोमा रुकुम पूर्व छ ।

वन मन्त्रालयका वन व्यवस्थापन तथा उद्यम शाखाका अधिकृत डिलाराम पौडेलका अनुसार आगलागीबाट १२ हजार ६ सय १९ हेक्टर क्षेत्रफलको जंगल नष्ट भएको छ । सबैभन्दा बढी कपिलवस्तुमा २९ सय ३२ हेक्टर र रुकुम पूर्वमा २३ सय ८९ हेक्टरमा डढेलो छ । दाङमा १८ सय १३ हेक्टर, अर्घाखाँचीमा १७ सय २० हेक्टर, गुल्मीमा १ हजार ५१ हेक्टर, बर्दियामा ८ सय ५३, रुपन्देहीमा २ सय ३० र पाल्पामा झन्डै ५ सय हेक्टरमा आगलागी भएको छ ।

हावाहुरीका कारण तीव्र गतिले डढेलो फैलिएपछि प्रदेशका अधिकांश जिल्लामा गत वर्षको तुलनामा धेरै क्षेत्रफलमा आगलागी भएको पौडेलले बताए । ‘तराईको चुरे क्षेत्र र पहाडका सामुदायिक जंगलमा बढी आगलागी भइरहेको छ,’ उनले भने, ‘पछिल्ला चार दिनमा लुम्बिनीमा झन्डै १३ हजार हेक्टर जंगल डढेलोले नष्ट भएको अनुमान छ ।’ सहज स्थान भएका जंगलको आगो नियन्त्रणमा आएको र बस्तीविहीन क्षेत्रमा अहिले पनि आगलागी भइरहेको उनले बताए ।

लुम्बिनी प्रदेशमा पश्चिम नवलपरासीको दाउन्नेदेखि बर्दियाको चिसापानीसम्ममा २४ वटा पालिका चुरे क्षेत्रमा पर्छन् । ती स्थानीय तहमा रहेका अधिकांश वन पूर्वपश्चिम महेन्द्र राजमार्गदेखि उत्तरको भावर र चुरे क्षेत्रमा आगलागी भइरहेको छ । यी क्षेत्रका वनमा बर्सेनि डढेलो लाग्ने गर्छ ।

बाँकेको राप्तीसोनारी, दाङको राजापुर, बबई र गढवा, अर्घाखाँचीको भूमिकास्थान, शीतगंगा, कपिलवस्तुको शिवराज, नवलपरासीको सुनवल, रूपन्देहीको देवदह नगरपालिकामा पछिल्लो ५ वर्षमा सबैभन्दा धेरै डढेलो लागेको तथ्यांकमा देखिएको वन तथा वातावरण क्षेत्रका विज्ञ एवं अध्येता युवराज कँडेलले बताए । मानवीय स्वभाव बदलिनु र बस्तीसम्मै झाडी बढ्दै जानु पनि डढेलोको अर्को कारण रहेको उनले बताए ।

‘प्रदेशकै सबैभन्दा उच्च क्षेत्रमा पर्ने र चिसो भइरहने पुथा उत्तरगंगा पालिकामा बर्सेनि डढेलो लागेको छ,’ उनले भने, ‘त्यो भनेको लामो खडेरी, बस्तीसम्मको झाडी र मानवीय कमजोरी पनि हो ।’ पहिला डढेलो लाग्दा समुदाय जुरुक्कै उठेर नियन्त्रण प्रयास गर्ने गरेकामा अहिले प्रहरीलाई खबर गरेर उम्किन थाल्ने गरेको उनले बताए ।

लुम्बिनी प्रदेशको चालु पञ्चवर्षीय योजनामा वन डढेलो नियन्त्रण गर्न अग्निरेखा बनाउने र नियन्त्रित जलन गर्ने कामलाई प्रमुख कार्यनीति बनाइएको छ । डढेलो रोकथाम र नियन्त्रणका लागि डिभिजन कार्यालयलाई जिम्मेवारी बाँडफाँट गरिएको छ । लुम्बिनीका १२ जिल्लामा १४ वटा डिभिजन वन कार्यालय छन् । वन मन्त्रालयले दैनिक बढिरहेको डढेलोका घटनाको भू–उपग्रह प्रणालीको सूचनाका आधारमा विश्लेषण गर्दै नियन्त्रण प्रयास गरिरहेको मन्त्रालयका सचिव मोहनराज काफ्लेले बताए ।

प्रदेश सरकारले चालु वर्षमा डढेलो नियन्त्रण, जोखिम कम गर्न वन क्षेत्रभित्र रहेका पातपतिंगर र स्याउलाबाट प्राङ्गारिक मल उत्पादन उद्यम सञ्चालन गरी मलको आपूर्ति र डढेलो न्यूनीकरण गर्न गत वर्ष ४ करोड ८० लाख रुपैयाँ बजेट विनियोजन गरेको थियो । यो १४ वटै वन डिभिजन कार्यालयको बजेट हो । चालु ्वर्षमा डढेलो नियन्त्रणका लागि मात्र १ करोड २ लाख रुपैयाँ विनियोजन भएको छ ।

त्योबाहेक वनसँग सेलिब्रेटी कार्यक्रम राखेर डिभिजन कार्यालयमार्फत झन्डै ५० लाख बजेट खर्च गरेको छ । त्यही शीर्षकअन्तर्गत दुई साताअघि गुल्मीमा हास्य कलाकार मनोज गजुरेललाई लगेर वन डिभिजन कार्यालयले कार्यक्रम गरेको थियो । वन कार्यालयले हरेक वर्ष गर्ने डढेलो नियन्त्रण र वन संरक्षणसम्बन्धी कार्यक्रम उद्देश्यअनुसार प्रभावकारी हुन नसकेको पाल्पाका वन संरक्षणकर्मी रामप्रसाद न्यौपानेले बताए ।