जो लगातार जित्दै आए

राष्ट्रिय राजनीतिमा प्रभावशाली भूमिका निर्वाह गर्दै आएकाले ती नेताको विकल्पमा अरू उम्मेदवार तयार भएका छैनन् । त्यही भएर सर्वसम्मत उम्मेदवारका रूपमा केही चर्चित नेताले आमचुनावमा सहभागिता जनाउँदै आएका छन् । लगातार चुनाव लडेका कतिपय नेताको यात्रा अपराजित देखिएको छ । केही भने जित्दै, बीचमा पराजित हुँदै पुन: जित हासिल गर्ने नेताका रूपमा चिनिएका छन् । कतिपय नेताको चुनाव क्षेत्र परिवर्तनसमेत भएको छ ।

इलाम क्षेत्र १ बाट पूर्वप्रधानमन्त्री एवं एमाले वरिष्ठ नेता झलनाथ खनालको यसपालिको जित पाँचौं हो । यसअघि उनी ०४८, ०५१, ०६४ र ०७० मा यही क्षेत्रबाट विजयी भएका थिए । खनालले २०५६ मा मात्रै पराजय भोगे । त्यसबेला खनाल कांग्रेसका बेनुप प्रसाईंसँग ७० मत अन्तरले पराजित भएका थिए । एमाले नेता सुवास नेम्वाङले इलाम २ बाट चौथोपटक जितेका छन् । उनले जनआन्दोलनपछि पुन:स्थापित संसदको सभामुख र दुवै संविधानसभामा अध्यक्षको भूमिका निर्वाह गरिसकेका छन् । एमाले अध्यक्ष केपी ओली झापा क्षेत्र ५ बाट प्रतिनिधिसभा सदस्यमा विजयी भएका छन् । उनी २०६४ को पहिलो संविधानसभा चुनावबाहेक ०४८ यताका सबै चुनावमा निर्वाचित हुँदै आएका छन् ।

कांग्रेसका नारायण खड्का उदयपुरबाट यसपालि तेस्रोपटक विजयी भए । उनी ०६४ र ०७० को संविधानसभा चुनावमा पनि विजयी भएका थिए । यसैगरी, पाँचथरबाट एमालेका वसन्तकुमार नेम्वाङको यसपटकको जित तेस्रो हो । उनले कांग्रेस केन्द्रीय सदस्य भीष्मराज आङदेम्बेलाई पराजित गरे । यसअघि नेम्वाङ ०४८ र ०५६ को आमचुनावमा विजयी भएका थिए । २०५१ को मध्यावधि चुनावमा भने उनी कांग्रेसका दीपकप्रकाश बाँस्कोटासित पराजित भएका थिए ।

जितमा विराम

पटक–पटक जित्दै आएका कांग्रेस पूर्वमहामन्त्री कृष्णप्रसाद सिटौला यसपालि भने राप्रपाका उम्मेदवारसित पराजित भए । उपचुनावसमेत गरी सिटौलाले यसअघि ६ पटक विजय प्राप्त गरेका थिए । २०४८ मा भने झापा १ मा एमालेका द्रोणाचार्य क्षत्रीसँग ५ हजार मतले पराजित भएका थिए । कार्यकाल पूरा नभएकै अवस्थामा क्षत्रीको निधन भएकाले उपचुनाव भएको थियो । त्यसबेला सिटौलाले एमालेका लीला उदासीलाई पराजित गरेका थिए । कांग्रेस नेता बलबहादुर केसी हिमाली जिल्ला सोलुखुम्बुबाट छैटौंपटक चुनावी प्रतिस्पर्धा थिए तर उनी यसपटक पराजित भए । यसअघि दुईपटक निर्वाचित कांग्रेस नेताहरू शेखर कोइराला र महेश आचार्यले पनि पराजय भोगेका छन् । उनीहरू मोरङ ६ र ४ बाट वाम गठबन्धनका उम्मेदवारसित पराजित भए ।

नयाँसँग पुराना पराजित

कांग्रेसको विरासत मानिँदै आएको मोरङ २ मा कांग्रेस केन्द्रीय सदस्य मीनेन्द्र रिजाल विजयी भएका छन् । उनले यसअघि यही क्षेत्रबाट निर्वाचित एमालेका ऋषिकेश पोखरेललाई पराजित गरे । समानुपातिकतर्फबाट प्रतिनिधित्व गर्दै आएका रिजाल चुनावी प्रतिस्पर्धामा पहिलोपटक उत्रिएका थिए । यसअघि पोखरेलले संविधानसभाको दोस्रो चुनावमा कांग्रेसका आमोद उपाध्यायलाई पराजित गरेका थिए । मोरङ ३ मा विजयी एमालेका भानुभक्त ढकाल पनि यस क्षेत्रका लागि नयाँ हुन् । तेह्रथुमबाट समानुपातिकमा प्रतिनिधित्व गर्दै आएका उनी यसपालि चुनावी प्रतिस्पर्धामा उत्रन यो क्षेत्र आएका थिए । उनले कांग्रेसकै नयाँ अनुहार सुनील शर्मालाई पराजित गरे ।

मोरङ ४ बाट कांग्रेसका चर्चित नेता महेश आचार्यलाई माओवादीका अमनलाल मोदीले पराजित गरे । मोदी यसअघि समानुपातिकतर्फबाट चयन भएका थिए । यसपालि चुनावी प्रतिस्पर्धामा उत्रेका मोदीले पटक–पटक जित्दै आएका आचार्यलाई पराजित गरेका हुन् । पहिलोपटक गृहजिल्लाबाट चुनावी प्रतिस्पर्धामा उत्रेका एमाले सचिव योगेश भट्टराईले पनि जित हासिल गरेका छन् । काठमाडौंबाट दुईपटक पराजित भएका उनले तेस्रो प्रयासमा संसद् भवन पुग्ने अवसर पाएका हुन् । भट्टराईले कांग्रेसका केशवप्रसाद दाहाललाई पराजित गर्दै विजय हासिल गरे ।

‘नेतृत्वकै कारण पराजय’
प्रतिनिधि र प्रदेशसभा चुनावमा पार्टीले अनपेक्षित हार बेहोर्नुपरेको भन्दै कांग्रेसका जिल्ला सभापतिहरूले यसको गम्भीरतापूर्वक समीक्षा गरिनुपर्ने माग गरेका छन् । प्रतिस्पर्धी पार्टीहरू एक भएर चुनावमा सशक्त रूपले होमिएका बेला पार्टी यसअनुसारको तयारी गर्न चुकेको उनीहरूको बुझाइ छ । समयको मागअनुसार पार्टी नेतृत्व सशक्त हुन नसकेको भन्दै उनीहरूले यसैअनुसार अब विकल्प खोज्नुपर्ने बेला आएको धारणा राखेका छन् ।
केन्द्रीय नेतृत्व परम्परागत रूपमा चलेकाले चुनावमा पार्टीलाई ठूलो क्षति भएको भन्दै नेताहरूले अब नयाँ ढंगले अघि बढ्नुको विकल्प नरहेको बताएका छन् । कमजोरी र अन्तर्घातका कारण कांग्रेसको आधारभूमि मानिएको मोरङलगायत प्रदेश १ मा बलियो मानिएका उम्मेदवारले पराजय भोग्नुपरेको उनीहरूको बुझाइ छ । 
कांग्रेस केन्द्रीय सदस्य शेखर कोइरालाले चुनावी परिणामको समीक्षा गर्न तत्कालै केन्द्रीय समिति बैठक बोलाउनुपर्ने बताएका छन् । त्यसमा विस्तृत समीक्षा गरेपछि महासमिति बैठक बोलाएर त्यसले गर्ने निर्णयअनुसार अघि बढ्नुपर्ने उनले बताए । ‘त्यसपछि आवश्यक पर्‍यो भने विशेष अधिवेशन पनि बोलाउनुपर्ने हुन सक्छ,’ कोइरालाले भने ।
चुनावका बेला वाम गठबन्धनले स्थिर सरकार दिन्छ भन्ने कुराले जनमानसमा बेग्लै छाप परेको उल्लेख गर्दै उनले तर कांग्रेस नेतृत्वमा बनेको लोकतान्त्रिक गठबन्धनको कुनै औचित्य साबित हुन नसकेको देखिएको बताए । जिल्लापिच्छे पार्टीले पराजय भोग्नुपर्ने अवस्थाको पृष्ठभूमिमा बेग्लाबेग्लै ‘फ्याक्टर’ कारक रहेको भन्दै कोइरालाले यसका लागि पनि वडादेखि जिल्ला र क्षेत्रतहसम्म समीक्षा गरिनुपर्नेमा जोड दिए ।
इलाम कांग्रेस सभापति हिमालय कर्माचार्य यसपटकको चुनावको परिणामका कारण सम्पूर्ण पार्टीपंक्तिले गम्भीर भएर समीक्षा गर्दै आगामी रणनीति तयार पार्नुपर्ने बताउँछन् । ‘केन्द्रीय नेतृत्व सशक्त हुनुपर्छ भन्ने समयको माग हो,’ उनले भने, ‘विशेष अधिवेशन बोलाएर गहन छलफल गरी अब विकल्प खोज्नुपर्ने बेला आइसकेको छ ।’
नेतृत्व सक्षम र सबल हुन नसकेको कुरा लामो समयदेखि उठदै आएको भन्दै कर्माचार्यले अब झन् यो विषयलाई प्राथमिकतासाथ पार्टीमा बहस चलाउनुपर्ने अवस्था आएको बताए । पार्टीले अब सशक्त र रचनात्मक प्रतिपक्षको भूमिका निर्वाह गर्दै संगठनात्मक सुधारमा ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्ने उनको मत छ ।
वाम शक्तिहरू एक भएको सन्दर्भमा अहिले आएको परिणाम स्वाभाविक भएको झापा कांग्रेसका सभापति उद्धव थापाको बुझाइ छ । तर यस्तो परिणाम आउनेवाला छ भन्ने बुझेर पनि नेतृत्वले ‘नजरअन्दाज’ गरेको उनले बताए । ‘एकातिर वामपन्थीहरू एक भएर अघि बढे,’ थापाले भने, ‘हाम्रोमा भने पार्टीभित्रै अन्तर्घात गर्ने पुरानो रोग यसपालि पनि देखियो ।’
पार्टीको तल्लो तहभन्दा बढी केन्द्रीय नेतृत्वमा देखिएको लडाइँ र टकरावका कारण अन्तर्घात बढी देखिएको थापा बताउँछन् । ‘कमजोरी पत्ता लगाएर सुधार नगरी नहुने अवस्था आएको छ,’ उनले भने, ‘पुरानो तरिकाले होइन अब पार्टी संगठनलाई कसरी जीवन्त बनाउन सकिन्छ भनेर गहन छलफल गरी अघि बढ्नुको विकल्प छैन ।’