पहिले अस्कल उज्यालो थियो, अहिले अस्कल मलीन भएको छ । किनकि, पहिले अस्कलको ज्ञानचक्षु खुलेको थियो, अहिले अस्कलको चर्मचक्षु मात्र चम्केको छ । यसअघि अस्कलको रङ खैरो–खैरो थियो, अहिले राताम्मे भएको छ ।
हाम्रा बाउ–बाजेले भनेका थिए । यहाँ ठूलो तोरी पेल्ने कोल थियो । चारैतिरका मानिसलाई पाई पर्ने भएकाले पनि यहाँ टाढा–टाढादेखि कोलमा तोरी पेल्न आउने गर्थे । पछि यसको लोकप्रियता बढ्दै गएर ‘कोहलपुर’ नाम चलन चल्तीमा आयो ।’
तिमी कि टिमी ? कुन ठीक ? थारू साहित्यिक बहस यहींबाट तात्तियो । त र ट मा मत बाझियो । अनि खोजी हुन थाल्यो, थारू शब्द लिपिको । पुर्खौंदेखि गाइने गीतको संग्रह (पोठी) लाई प्रमाणका रूपमा पेस गरियो । जुन थारू भाषामै लेखिएका छन् । नयाँ पिँढीले पोठीको कतिपय अक्षर चिन्दैनन् । तर पाकाहरूले मजाले वाचन गर्दै गीत गाउन सक्छन् ।
खाकीको ह्वार्लाङ्गे पाइन्ट, कुर्ता, वेस्टकोट र सामान्य क्याप भिरेका अग्ला वृद्ध मलाई पहिल्यै परिचितझैँ लागिरहेका थिए । ‘तपाईं भन्दै हुनुहुन्छ, खराब सिनेमा र बजारिया साहित्य लेख्नेहरू भ्रष्ट हुन्, संसारलाई भ्रष्ट बनाउने पनि तिनै हुन्,’ उनी भनिरहेका थिए, ‘होइन, तिनलाई वाहवाही गर्ने, घूसखोरीप्रति आँखा चिम्लने, दु:ख पाइन्छ भनेर आफैं घूस दिने अनि गुन्डाहरूको सामूहिक प्रतिरोध नगर्ने तपाईँ–हामी पो भ्रष्ट हौँ ।’
बाँच्नका लागि कसैले गरेको संघर्ष देख्दा माया पलाएर आउँछ । अघिल्लो साता यस्तै देखियो सदर चिडियाखानामा । त्यहाँको पोखरी नजिक डिलमा ठूलो घाउँके हावासिल चराले यस्तै संघर्ष गरिरहेको थियो । उसले खानका लागि संघर्ष गरिरहेको थियो ।
कस्तो हुनेछ तपाईंको मृत्यु ? केही सोच्नुभएको छ यस विषयमा ?’प्रश्न सुनेर उनले मेरो आँखामा गडेर हेरे । उमेर बढ्दै जाँदा कसै–कसैलाई आफ्नो मृत्युको पूर्वाभास हुन्छ । म जान्न चाहन्थेँ, उनका मनमा पनि त्यस्तो कुनै ठाँटो बसेको छ कि ?
साँच्चै मोहमद सलाह र जोसे मोउरिन्होबीचको सम्बन्ध कस्तो होला ? अथवा थियो भनौं ? कुनै समय दुवै सँगै चेल्सीमा थिए । अचेल न त सलाह ती दिन सम्झन चाहन्छन्, न त मोउरिन्हो ।
नेपाल गए कपालसँगै, बर्मा गए कर्मसँगै । जहाँ गए पनि आफ्नो दु:ख आफैंसँग छ भन्ने आशयको यो परम्परागत युक्तिले ‘कालो पानी’ पारिको बर्मासँगको झन्डै दुई शताब्दी लामो नेपाली साइनो सम्झाउँछ ।
(अ)न्यायका सम्बन्धमा मार्टिन लुथर किङ भन्ने गर्थे— कुनै एक ठाउँको अन्याय सबैतिरको न्यायका लागि धम्की हो । न्यायप्रतिको उच्च आग्रह सम्झनुपर्दा संसारको जुनसुकै कुनामा पनि झट्ट उनको सम्झना आइहाल्छ ।
घाँसको भारीसँगै हिमा नदी तरेर आइन्, निरमाया नेपाली । किनारमा भिरालो परेरको ढुङ्गामा भारी बिसाइन् । त्यही भारीमा ढेसिएर बगेको हिमा नियाल्दा पानीको बहाव उस्तै थियो । जस्तो बहाव उनका श्रीमान्ले सात वर्षअघि कालपार जानका लागि तर्दा थियो ।
देउताको घरबाट आउने कुनै चामत्कारिक वा प्राकृतिक वरदान होझैँ लाग्थ्यो कविता, जति बेला माधवप्रसाद घिमिरे मस्र्याङ्दी नदीको किनारैकिनार दगुर्दै लमजुङको पुस्तुन फाँटमा धानका बालाहरूका बयलीमा आफ्नो आवाजलाई मिसाउँदै लोकगीत गुन्गुनाउँथे ।
बा अब यो घरमा हुनुहुन्न । बा बित्नुभएको पनि दुई दशक बितिसक्यो । तर, बा हिजो साँझसम्म यही चाक्सीको बोटमुनि राखिएको बेतको कुर्सीमा बसिरहनुभएको आभास हुन छाडेको छैन ।
विवाह के हो ? यो प्रश्नको मोटामोटी सबैलाई चित्त बुझ्ने उत्तर तयार पार्नु सम्भव छ । तर ‘प्रेम के हो ?’ भन्ने प्रश्नको सबै वा धेरैजसोलाई समेत चित्त बुझ्ने जवाफ दिनबाट ठूल्ठूला साहित्यकार र दार्शनिकसमेत चुकेका छन् ।
भेलेन्टाइन डे’ मा जन्मेको म एकै व्यक्तिलाई जान्दछु यस संसारमा । तर मैले जानेको यही एक हुन्, जसले ‘प्रेम–दिवस’ का दिन जन्मेर आफ्नो समयका मानिसलाई ‘चकाचौंध’ बनाइन् । उनलाई ‘भिनस’ भनिन्थ्यो । उनको नाउँ मुमताज थियो ।
